tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

İ b n u'l- A rabrnin anlad ığı şekliyle İslam Kelânu çok farkl ı aç ılardan ele
al ınabilir. Tamam ıyla metafizik bir kategori olarak ona, İlk Akıl denir: Bu,
Plotinus'un Noas'u ya da St o al ılar ı n Külli Akl ı'd ır; daha ziyade bu ikincisidir.
ibnu'l- Ar abi, bir anlamda St o al ılar gibi, daha ziyade tabiatç ı
monist idi: Onun Kelâm ı âlemin üstünde a şkın bir ulahiyetin bir manzaras ı
(ciheti) de ğil, daha çok âlemdeki içkin Akli İlke'dir. Safi görü ş açıs ından, ayn ı
Kelâm.a Hz. Muhammed'in Hakikat' ı 195, "Mührün Ruh'u", Kutup, Yetkin
İnsan v.b. adlar ını vermekte ve bu adlar ı verirken de ona bütün ilahi ve
bat ıni bilgideki etkin ilke olarak bakm.aktad ır 196. Insanla ilgili olarak ibnu'l-Arabi'ilin
bu Kelâm ı .A.denfle ve İnsanın Hakikati v.b. ile bir sayd ığın ı
görüyoruz. Halbuki bir bütün olarak âleme nispetle ona Hakikatlar ın Hakikati
(Hakikat el-Haki-i'ik) ad ını vermektedir 197. Her şeyin bir kayd ı olarak da ona
Kitap ve Yüce Kalem demektedir. Her şeyin ast ım kendisinden ald ığı zât
olarak ise, ona Heyrıla ve İlk Cevher (el-Maddet el-Ula) v.b. ad ını verir.
Böylece biz ibnu'l-Arabrnin Kelâm nazariyesinde, daha eski Kelâm nazayelerine
dayanmakla ve onlardan gelmekle birlikte, tek ve kendine özgü
olan, Hakikat ın baz ı yönlerini (cihetlerini) bir bütün olarak anlad ığı şekilde
izaha çal ışan bir görü şle kar şı kar şıyayız. Hakikat ister Hakikatlarni Hakikati
isterse İnsanın ya da Hz. Muhammed'in Hakikati olsun, asl ında Bir'dir.
Ibnul-Arabi'nin Kelâm ö ğretisini, hatta di ğer öğretilerden herhangi
birini anlamaya çal ışırken, önümüze ç ıkan en büyün tehlike, onun tam bir
vandet-i vudıdcu olduğunu unutmam ız ve bu terimlerin Bir Varhk' ın çe şitli
yönlerinden ziyade çe şitli varlıklara i şaret etti ğini dikkate almam ızdır.
a) İbnu'l-Arabrnin Logos (Kelâm) Nazariyesinin Ontolojik
Yönü: Hakikatlar ın Hakikati olarak Kelâm: Alemin. yarat
ıc ı s ı, Hayat Vericisi ve Akli ilkesi olarak Kelâm i".
Bilgimize giren bütün nesneler, diyor İ bnu'l- Arabi, üç metafizik
kategori alt ında toplan ır: a) Kendili ğinden (per se) var olan ve bütün var
195. İslâm sfıfileri, Kelâm' ı Muhammedle aynı saymalar ı görü şünü Peygambere atfedilen şu
hadste temellendirmi ş görünüyorlar: "Adem çamurla su aras ında iken, ben peygamberdinı".
İbnu Arabi Felsefe 10
196. Bu Muhammed'in Hakikatı'na, bütün bât ıni bilgilerin kayna ğı olarak bak ılmca, buna Siifiler
"Peygamberlerin (resullerin) mührünün me ş' alesi (miskât hdtem er—rusul)adm ı verirler:
bu, her 5üfinin kalbinin en iç k ısmında (s ırr) yerle şiktir. İ bnu'l-Aralı Fyi yakından
izleyen Fili, buna yarat ılmamış (kadim) Rûh'un (Kutsal Ki& ya da Kah) tersine, Yarat ıl-
"ini ş Rüh ad ını veriyor ve ib nu'l-Ar abi ile birlikte yarat ıklar terimini bu anlamda kullanıyor.
Bunlar şu Kur'ân âyetlerini naklederler: "Ruhumdan ona (Adem'e) üfledim" ve
"onu bitirdiğimde ve ona Ruhumdan üflediğimde..." (Kur., XXXVIII, 72 ve XV, 29).
197. Bak., Uklet el—Mustavfiz'a yazılan giri ş, Kleinere Schriften... ss. 42-43.
198. Bu konunun baz ı yönlerini ibnu'l-Arabi in ş a ed—DeVâ'ir ve Uklet el—Mustavfiz'da
(bak., Kleinere Schriften.., es, 13 vd.) ve Fudthât'ında, I, ss. 151 vd., i şlemi ştir.
71