tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

Rallac' ın Uzunluk (tfil, Lithüt), ve yine Ibnu'l- Arabrnin halk alemi, tabiat
alemi, cesetler alemi v.b. Hallae' ın Geni şlik (arz, Nüsüt)' u ile ayn ıdır. Fakat
H all â c'dan bu yana, onca, en sonunda 2 farkl ı tabiat (farkl ı varl ık) anlamına
gelen Lahat ve Nüsât terimleri köklü de ğişikliğe uğramışt ır. Ibnu'l- Arabi
ve Ibnu'l- F ariz'in yaz ılarında bu iki terimin, Hakikat ın yahu manzaralar ı
haline indirildiğini görüyoruz. Lühât ve Nas ılt (uliıhiyet ve insanl ık, zât ve
saret) yaln ızca Bir'in d ış ve iç manzaralar ına ad olurlar. Onlar bir tabiat ın
tamamlay ıcı yanlar ıdır ve her ikisine Ibnu'l-Arabi ve Ibnu'l-Fariz'in
monisminde ayn ı derecede yer verilir. Mesela, Ibnu'l-Fariz'in a şağıdaki
me şhur manzumesini dü şünün:
"Ve ne benim İlâhili ğim (görünüşümii) bana ihmal ettirdi, ne de insanl ı-
ğın]. (netsât) bana hikmetimin kendisiyle tezahür etti ği siireti unutturdu".
Ibnu'l- Ar abrye gelince, onun kitaplar ı ayn ı fikri ifâde eden parçalarla doludur.
Massignon'un belirtti ği üzere, bu iki Safrde, Hallâc da dahil olmak
üzere, enerji kayna ğı olan o ilk seviye farkı, yani Hak ile Halk (Hakikatla
Görünen) aras ındaki akımı belirleyen güç halindeki o mevki fark ı, art ık yoktur.
Şuras ı gerçektir ki, Hallâc fikirlerini hazan Ibnu'l-Arabrninkine
dikkate de ğer derecede benzer bir uslapla ifâde eder, fakat bu sözde benzerli ğe
pek bel ba ğlamamallyız. Her iki halde kelimelerin alt ında yatan dü şünceler
farkl ıd ır. Hallâc, bir filozof olmad ığı gibi, felsefi bir sistem meydana getirmeğe
de hiç bir zaman niyet etmemi ştir.
Mesela, Hallâc diyor ki: "Ve Halk'da yer alan Hak unsuru dolay ısıyla
Hak Halk'la ayn ıdır47. Ba şka bir yerde de şöyle diyor: "Ve ben Hak'k ım,
zira ben hiç bir zaman Hak'la hak olmaktan vazgeçmedim (ve ene'l-Hakk
fe-innehu mâ ziltu ebeden bi'l-Hakki hakkan)". Ve Allah'a yönelerek diyor ki:
Seninle benim aramda ilahilik ve Rablik (el-ilâhiyye ve'r-rubübiyye)' den
başka hiç bir fark yoktur". "Ey ben olan O, ve ben O'yum: Zamandal ık
ve ezelilik bir yana, benim enniyem ve Sen'in Hüviyyen aras ında hiç bir fark
yoktur", v.b. —böylece o, sürekli olarak insanda var olan 2 unsur veya
tabiat
ve insani f ın hakikat ım kabul ederek onlar ın baz ı Safilere özgü
şartlar alt ında birle şmelerine müsaade ediyor. Ancak ve ancak o zaman Halk
(insani olan) kendisine Hak ad ını verebilir. Ibnu'l-Ar abi öte yandan ne
(bu anlamda) bir olmay ı, ne mezcolmay ı, ne de hulalü kabul eder. O, ikisi
aras ındaki fark ı daima kat ı ve berrak bir şekilde zihninde muhafaza ederek,
ya Bir Hakikat'den ya da Hakikat'in iki manzaras ından bahseder. Ayn ı
zamanda Hallâc' ın hulal nazariyesini reddetmeye yöneldi ği bir nıanzilme-
47. Tevâsin, s. 23.
48. L. Massignon, Quatre Textes Relatifs tl Hall ıy, Paris 1914, s. 62.
49. Aynı eser, ss. 59-60.
31