tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

iliriz. Hayal kelimesini kulland ığı bir ba şka esnek anlam ise şudur: ibnu'l-
Ar abi, öyle görünüyor ki, bununla gizli bir anlam ya da hakikat ın bir sembolü
görevini yapan herhangi bir şeyi arılamaktad ır. Evren bu anlamda bir
hayaldir. Rilyalar (hiç de ğilse baz ı rüyalar) hayaldir. Çünkü hem evren hem
de (baz ı) rüyalar gizli hakikatlar ın sembolleridir.
Bundan dolay ı I b nu'l- Ar abrnin hayal hakk ında söylediklerini anlarken
dikkatli olmalıyız ve onun en az ından iki ayrı türünü de bu arada ay ırdetmeliyiz:
1. Psikolojik tür, yani zihni sûretler ki sadece zihinde görülürler ve
ondan ayr ı varlıklar ı yoktur. Rüyalar ı, vehinaleri ve uyamkken görülen normal
halleri bu kategoride s ınıflandırabiliriz.
2. Metafizik tür ad ını verebilece ğimiz hayaller. Ib ıau'l-Arabi'nin buna
hayal demesine hiçbir neden yoktur.
İkincisi üzerinde durmayaca ğız. Ibnu'l-Arabi birincisini iki türe ay ırır:
a) Ayr ık (münfas ıl). Bu hayal sahas ında (hazret el-hayal), Muhammed'in
gördüğü Cebrâ'il'in sûreti ve Musa'n ın asas ımn yerinde görülen y ılan gibi, bir
dış tecessüm olarak görülür3 61 . Ibnu'l-Arabrye göre, bu (tamam ıyla psikolojik
bir anlamda) görme hayallerinden farkl ı türden bir hayaldir3 62 ; b) Ayrılmaz
(Muttas ıl). Ibnu'l- Ar abi, bununla alelade zihni sûretleri anlar görünmektedir.
Bunu da yine iki alt s ınıfa daha böler: 1. Bilinçli olarak tahayyiil
işlemi ile ziline getirilen sûretler, ve 2 zihne kendili ğinden, rüyalarda oldu ğu
gibi, baz ı şartlarda gelen sûretler.
Ibnu'l-Arabi'nin hayal nazariyesinin kendine has özelli ği, tamam ıyla
psikolojik olmayışıdır. Hayaller, psikologun diyece ği gibi, bizzat varl ığı
olmayan, sadece akla dayal ı mahsüller de ğildir.. Ibnul-Arabrnin (hatta
Gazali'nin) varhk nazariyesinde onlara tahsis edilmi ş belirli bir yer vard ır.
Baz ı hayaller, mesela ayr ık olanlar, ona göre, "zati Saha" (el-hazret ez-zeıtiyye )'
ya aittir ve daima "anlamlar ı" ve ruhlar ı"() almaya haz ırdır363. Bunlar,
Hakikatın insan zihnine, kendisini açt ığı sûretlerdir ve hatta Ibnu'l-Arabi
onları duyulur âlemin sûretlerinden daha üstün saymaktad ır.
e) Ibnu'l-Arabi'nin Rüya Nazariyesi
Kalbin iç gözü (ayn el-basira) hakkında söylenenleri burada hat ırlamak
yerinde olacakt ır. Çünkü bu, ibnu'l- Ar abi'ye göre, insan ın elindeki, ruhani
Meme götüren tek anahtard ır. Buraya kadar do ğrudan do ğruya kalpten çık-
361. Futiiiıiit, II, s. 411.
362. Her ne kadar aralar ında herhangi bir fark göremiyorsam da...
363. Futrıhtıt, II, s. 411.
119