tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

İ bnu'l-Arabî İnsandaki akli ilke olan kalp ile, melekelerin kendileri
aras ındaki ayırdedici âmilin, bizzat kalbe ait olan nutk (ak ıl sahipliği) olduğunu
kabul eder. Kalbin enerjisindendir ki, duyumlar ve zihni melekeler
kendi akl ı.' faaliyetlerini elde ederler; kalp ise, daha önce de söyledi ğimiz gibi,
pek alâ bunlars ız edebilir.
Idrak durumlar ının (keyfiyyât maksi:Ise), veya duyusal keyfiyetlerin kalp
tarafından, duyulur nesnelerin yoklu ğunda bile, idrak edilebilece ğini söylerken
bir ad ım daha atar. O, bu nesneleri kendisinde, Nefsin ezdi İdelerinin kopyaları
olarak görür 3 54 . İşte bu bizi bir sonraki noktaya iletir.
b) Tasavvuri Bilgi (Kavramsal Bilgi=el-ilm et-tasavvuri)
Bir realist olarak, Eflatun gibi ibnu'l-Arabi de, kavramlar ın (Eflat
un'un. evrensel Ideal S ınırlar ı) nefsteki do ğu ştan fikirler oldu ğu, yani tek tek
olaylardan elde edilen genellemeler olmad ığı faraziyesinden hareket eder.
Fakat "nefs asl ında bilen bir cevherdir" ifadesi izaha muhtaçt ır. ibnu'l-
Ar abi nefsin bu do ğu ştan fikirlerle do ğmu ş oldu ğunu mu, yoksa Ihvâne
s - S afa'n ın anladığı gibi, fikirlerin nefste sadece kuvve halinde mi, yani
nefsin daima bu evrensel fikirlerin anlam ını ancak d ış dünyada bu fikirlerden
belirli örnekleriyle ortaya kondu ğu zaman, kavramaya haz ır olduğunu mu
anlatmak istemektedir bnu'l-Arabi, birinci alternatife daha yatk ın
görünmektedir. Nefsin bedenle geçici ili şkisi s ıras ında ezdi bilgiyi unutu şundan
söz etmektedir. Sözü edilen kazan ıl ıauş (miistefâd) bilgi nefs tarafından hat ırlanan
bilgidir. Peygamber ve velilerinki gibi baz ı nefsler hiçbir zaman bilgilerini
unutmaz ve di ğer nefslere isabet eden hastal ıklara u ğramazlar 3 5 5 .
İ bnu'l-Ar aUnin görü şü genel fikirlerin külliliğine (evrenselliğine) inanan
İ bn R ü ş d'ünkine bir bak ıma benzemektedir. Her iki dü şünür de bu evrensel
fikirlerin her insan nefsinin mü şterek bir hususiyeti oldu ğunu kabul etmektedir.
Fakat İbnu'l-Arabi, bunlar ın insan nefsinde do ğuştan mevcut oldu ğunu
ileri sürdüğü halde, İbn Rü ş d insan akl ının, ancak bütün fikirleri ihatâ
eden faal (etkin) akılla münasebete giri ştiği zaman, genel fikirleri kavr ıyaca
ğına inamr. Bu bak ımdan o, insan akl ını kuvve halinde bilen olarak görür.
İnsan aklı kendi zat ında edilgindir, fakat etkin Ak ılla temas ı sayesinde
etkinle şir.
Ihnu'l-Arabi'ye göre, tasavvuri (kavramsal) düşünceden kastedilen,
zaten varolan bu kavramlar ı birbirine bağlaınaktır. Küllilik (evrensellik)
354. Bak., Mâhiyyet el—Kalb, var. 36.
355. Bak., Futalult, II, ss. 912-913; kar., Risale... ne şr.: Palacios, s 161. İbnu'l-Arabi ayn ı
fikri israki terimleri kullanarak ifâde eder. Futfthat. II, s. 360.
116