tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

6. İlahi Aşk nazariyesi (bak. Güzellik, Estetik hakk ındaki Böl.).
7. Me şia ile irade aras ındaki fark ve şeriatla ilahi buyruk aras ındaki
münasebet (bak. Ahlak Böl.).
8. Allah' ın bilinemezliği 5,3 2.
9. Kur'ân' ın tevili. Kar., mesela, ibnu'l- Arabrninkiyle tamam ıyla
aynı olan şu ayetin H all â e taraf ından tevili:
a) Kur. II, 51: "Yaratan Allah'a tövbe edin ve nefislerinizi öldürün".
Hallâc'a göre, "nefsinizi öldürün", ondan ve Allah'tan ba şka her şeyden
kurtulun ki, yok yoklu ğuna dönsün ve yaln ızca Hak baki kals ın" demektir 533 .
Biraz daha vandet-i vueildeu bir rengi olmas ı bir yana b ırakıhrsa, ibnu'l-
Arab rnin tevili de aynıd ır.
b) Kur., II, 256: "Diri, Kendi Kendine duran O'ndan ba şka ilah yoktur".
Hallâc' ın bu ayeti şerhi 534. ibnu'l-Arabi'nin Kayyilm (Kendi başına
duran) ismini teviliyle hayret verici bir benzerlik göstermektedir.
e) Kur., XXIII, 72: "Muhakkak ki biz göklere ve yere sorumluluk yükledik,
v.b.". Rana' c'a göre, "sorumluluk", İnsan' ın ilahi cihetidir. 53 5 İbnu'
1- Ar abi ayni ayeti "sorumluluk" tan Yetkin tezâhür eden ve bu nedenle de
de kendisine halife denen ilahi s ıraflar ı anl ıyarak bir tevile gider.
d) Kur., XLVIII,,10: " Şüphesiz sana ba ğlılık akdinde bulunanlar Allah'a
kar şı da aynı akitte bulunurlar". Bu ayetin şerhinde Hallac diyor ki: Bu
Birlik Makamıdır (makam el-cem). ibnu'l-Arabi "Muhammed'id Hakikati.,
Birlik Makam ıd ır" derken, ayn ı şeyi söylemek istemektedir5 36 .
Şüphesiz Hallâc, ibnu'l-Arabi'nin mensup oldu ğundan farklı bir
stıfiler zünıresine mensuptur. Fakat ibnu'l- Ar abi, Hallae' ın bir çok sözlerinde,
kendi vandet-i vucadeu görü şlerinin tohumlar ını ekmek için verimli
bir toprak bulmu ştur. Hallâc' ın fikirlerinden bir ço ğunu kendi sistemine
uyduracak şekilde de ğiştirir. ib nu'l- Ar abrnin, Hallâc' ın bir taraftar ı
olduğunu ve sisteminin Hallâc' ın sistemi olduğunu iddia etmek istemiyorum,
çünkü Hallâc' ın böylesine i şlenmi ş bir sistemi yoktur. Daha ziyâde, Hallâc' ın
ib nu'l- Ar abi'ye etki yapan en önemli kaynaklardan biri oldu ğunu söylemek
istiyorum.
532. Tevasin, ss. 70-72.
533. Massignon, Essai sur les origines du Lexique technique de la mystique n ıusulmane, Paris
1922, s. 24.
534. Ayni eser, s. 25.
535. Ayn ı eser, ss. 155-156.
536. Ayn ı eser, s. 61; kar., FUSII.1 s. 30 1
168