tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

mertebesinin ba şı, her iki s ıralamada da (ibnu'l-Arabi ve K armatilerin.
s ıralamas ında) ayn ıdır; ba şka deyi şle o, Hz. Muhammed'tir. Bu iki nazariye
arasındaki esasl ı fark ise şudur: K armatiler, bât ıni bilgilerin kayna ğını 6.
devrin (burada Muhammed kaynakt ır) ötesine, Plot in u s'un İlk Akl' ına kadar
götürdükleri halde, I b nu'l- Ar abi' bu İlk Akl' ı Muhammed'le (Muhammed'in
Ruh'u ile) ayn ı saymaktad ır. Karmatilerin. ve İ s mâ'ililerin, imamlar ı
hakkında vermi ş olduklar ı bilgileri bütün ayr ınt ılar ıyla kabul etmedi ği
gibi, baz ı isma(ililerin tersine, herhangi bir hulûl, tenâsüh (ruh göçü) 2 62
ya da birlenme (ittihad) nazariyesine de inanmaz. Muhakkak ki, ismacililere,
Karmatilere 2 63 ve daha ba şka bir çok filozoflara pek çok şey borçludur, fakat
ne birincilere ne de ikincilere mensuptur. İ bnu'l-Ar abi'nin kutup nazariyesinin,
eklektik (derleme) olmakla birlikte, di ğer n.azariyeleri gibi, tamam ıyla
kendisine ait oldu ğu söylenebilir.
Daha önce de belirtildi ği üzere, Ak ıl İlkesinin, kuvve ve fiil halindeki
tezâhürleri aras ındaki esasl ı fark ı ve onun Kelam doktrininin kendine has bir
özelliği olan be şeri cihet hakk ında söylediklerinin bir ço ğunu ibnu-l-Arabi
Stoalılara borçludur. Kelâm ın be şeri yan ı ve Allah'la insan aras ındaki kar şılıklı
ilişki üzerinde o derecede durur ki, (Angelus Sile sius gibi), Allah' ın
varlığı insan için nas ıl zorunlu ise, insan ın varlığının da Allah için o kadar
zorunlu oldu ğunu düşünün. "O nas ıl bağımsız olabilir", soruyor İ bnu'l- Ar abi
"Ben O'na yard ım edip, el uzat ıyorum. Ben (Yetkin İnsan) O'nu biliyorum,
bildiğim için de O'nu yarat ıyorum" 2 64
St ol ılara göre, Kel:am sadece insan ın kendisine o şekilde iner ki, böylece
onun ki şiliği Ken.= fiili bir parças ı sayılabilir. Hem E flat un c ulan hem
de St o al ılar insan nefsinde ilahi bir unsur bulundu ğunu ö ğretilerinde ileri
sürerler. Bu fikir, öyle görünüyor ki, Hristiyan ve ayn ı zamanda Müslüman
Safi ve filozoflar ı tarafından farklı bir yönde geli ştirilmiştir. Mesela, St.Paul
diyor ki: "Ben ya şıyorum, ama bende ya şayan ben de ğil, İsâ'd ır" 2 6 5. H all c,
St. Paul'un nazariyesindeki İsa'nın yerine Allah' ı (el-Hakk) koyarak ayn ı
fikri ele alm ış ve, daha önce de belirtti ğim üzere, ibnu'l-Arabi'nin Yetkin
262. Bak., Şehristani, adı geçen eser, I, ss. 133 vd..
263. Massignon'nun Karmatiler, felsefeleri ve etkileri hakk ındaki son derece güzel makalesi,
Encyclopedia of Islam, say ı : 30, ss. 771 vd.. Kar., Prof. Browne, Lit. Hist. of Persia, I, s.
391 vd..
264. Fusüs, s. 125; türk. çev., ss. 67-68. Ibnu'l- Ara brnin nazariyesinin bu k ısmı, Hegel'in şu
görü şüne benzemektedir: Allah' ı tema şa ettiğimizde, biz, gerçekte kendimizi tema şa ederiz.
265. Aynı fikir daha sonra Ortaça ğ Hristiyan mistikleri tarafından tamam ıyla ele al ınmıştır
Mesela, Eckhardt diyor ki: "Baba kelâm ı nefse söyler, ve o ğul do ğduğunda, her nefs Meryem
olur". Bak., Inge, Personal Idealism and Mysticism, s. 80.
89