tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

iliriz. Allah' ın bir sarete münhas ır olduğuna inananlar ba şkas ında değil,
o belirli stırette onu görürler. Muctezi/e gibi O'nun vaidinin (uyardar ının)
gerçekle şmesine inananlar, O'nu her şeyi içine alan mutlak Rahmeti ile tan ırlar,
v.b..414 Sadece "ârifler", diyor İ ibnu'l-Ar abi, O'nu tecelli edece ği her inanç
suretinde, şu anda bütün tezâhürleriyle tan ıdıklar ı gibi, tamrlar, çünkü arifler
bütün inançların heyalas ı (maddesi )'dir41 5 .
Allah'a iman şekilleri, bu inanç konular ının mahiyetine göre, de ğişir. Fakat
Allah' ı mutlak evrenselliğinden yoksun b ırakan veya O'nun bütün mahiyetini
hem a şkın hem de içkin (tenzad ve te şbihi) bir Hakikat olarak aç ıklamaktan
âciz kalan herhangi bir inanç, ibnu'l- Ar abi'ye göre, k ısmi ve eksiktir.
Bir y ıldıza ya da bir a ğaca ibadet etmek, Gerçek Allah' ın ancak kısmi
bir tezâhürü olan bir ilâha ibadet etmektir. Fakat O'na her şekilde tap ınmak,
ibadetin tek gerçek konusu olan Allah'a tap ınmakt ır. Diğer bütün ilahlar
"inançlar ın akıledilir (makid) konularıdır". Biz onlar ı zihinlerinıizde yarat ırız
bi'l-cac1)41 6. Ne kadar kısmi olursa olsun, herkes inanc ında haklı, fakat
inanç konusunun Allah olmad ığı halde, Allah olduğunu söylemekte haksızd ır.
Sadece arifler, İsmi bütün ilahi isimlerin en evrenseli olan hakiki Allah'a
ibadet ederler 417. Onlara "zaman ın âbidleri" (ubbad el-vakt) ad ı verilir;
çünkü zamanın her an ında, yepyeni bir tezâhürde, Allah'a ibadet ederler'''.
Onların özel bir durumu vard ır: Onlar, Allah' ın s ırf aşkınlığını (tenzihini)
ileri süren filozoflar ın inancı ile sırf içkinliği (te şbihi) ileri süren çoktanr ıcının
inancını mezcederler, çünkü ne tek ba şına tenzih ne de tek ba şına te şbih
Hakikat ın tüm mahiyetini, aç ıklar. Sadece te şbih, bir çoktanr ıcılık şekline
götürür ki, ibnu'l- Ar abi bunu kötülemektedir. Sadece tenzih ise, bir Allah'
la evren ikiliğine iletir ki, İ bnu'l- Arzbi bunu da reddetmektedir. Geriye
kendisine kalan tek din, bütün dinleri içine alan ve garip bir şekilde İslam
—Hz. Muhammed'in tektanr ıcı İslam değil, kendisinin İslam ad ını verdiği
idealistik monism ya da vandet-i vudıd sistemi- olarak belirledi ği evrensel
dindir. ibnu'l- Ar abi'ye, göre, İslam sadece Hz. Muhammed'in dini olmay ıp,
bütün din ve inançlar ın. itadesidir49. İ bnu'l- Ar abi din felsefesini şu şiirinde
öz etlemektedir :
414. Bak., ayn ı eser, s. 223; türk. çev., ss. 140-141. Kar., Fusûs, s. 456; türk. çev., s. 330.
415. Kar., Fusûs, s. 199; türk. çev., s. 122.
416. Fusûs, s. 195; türk. çev., s. 122.
417. el—ism el-câmi'. Fusûs, s. 284; türk. çev., ss. 180-181.
418. Fusûs, s. 392; türk. çev., s. 276.
419. Bütün dinlerin birli ği hakkında bak., Futiihat, I, s, 174; Incil, Tevrad ve Zebur
134
Olmak üzere
üç ilahi kitab ın kar şılığı olan ve sular ını büyük bir nehir, yani Kur"Mfdan alan "üç nehir"
hakkında bak., Futûhât, II, s. 369. Kar., Futûhât, I, ss. 345-346.