tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

dediği gibi, "kas ıtlı olarak" çift anlambd ır. Onu herhangi bir noktada anlamak
için en az ından mümkün iki yol vard ır: a) Sünni yol, b) Vandet-i vueüd yolu.
Gerçekte ise, hedef edindi ği tek yol vard ır ki, bu da ikincisidir. İ b nu '1- Ar abi,
sünniliği hakkında okuyucusunda şüphe uyand ırdığını hissetti ği an, uslabuna
sünni görünecek bir şekil vermek suretiyle, kendisini, meydan okuyan hayali
bir şahsa kar şı savunmaya çal ışır. Bir defas ında,
Ey ben Sen'i görmedi ğim halde beni gören Sen,
Beni görmezken ne s ık görürüm O'nu ben.
beytiyle ne demek istedi ği sorulduğunda, as ıl demek istedi ğini tamam ıyla
de ği ştiren şu ilaveyi yaparak hemen cevap verdi:
Azarlamak için Sen'i arzulu görmediğim halde,
Ey her an günaha yönelen (mücrim olarak) beni gören Sen.
Benim nimet kazanma pe şinde ko ştuğunu görmediği halde,
O'nun yüce nimetini bağışladığınt ne s ık görürüm ben. 17
Anlaşılması güç olan.
Ar abi'nin yazd ığı konu de ğil, onu ifade
tarz ı, kendine özgü bir zihniyete sahip olu şudur. Basiti karma şık hale getirmek,
ve söylemek istedi ği her hangi bir şeyin anlamını gizlemek, ya da onu, özellikle
Hallâc' ın Tevâsin'inde oldu ğu gibi, başıbo ş, çığır ından ç ıkmış Süfiyane
ifadelere dald ığında, tamamıyla anla şılmaz bir hale sokmaya çal ışmak için
bilinçli bir çaba harcad ığı hissedilmektedir.'
Bütünüyle ele al ınacak olursa, onun ushıbu düzensiz, tart ışmacı ve geni ş
ölçüde şekil ve tutarhktan yoksun olarak nitelenebilir. Eserlerinin anla şılmaz
ve çift anlaml ı oluşunun diğer nedenleri şunlard ır:
1. Çe şitli kaynaklardan al ınmış pek çok sayıda deyimleri, hazan as ıl
anlamlar ım tamamıyla de ğiştirerek, bazan da mecazi anlamda kullanmas ı .
Mesela, Eflatun.'un. " İyi" (Hay ır), Plotinus'un "Bir", Eşcarilerin "Külli
Cevher" ve islamın "Allah" kelimelerini ayn ı şeye kar şılık olarak kullanmağa
çalışır. Yine Plotinus'un İlk Akal v.b.'si için Kur'ân' ın. Kalem, (sonradan
Origenes tarafından benimsenen) Eflatun'un İdelerin İdesi terimlerini
kullanır Feyz (alus) gibi deyimler mecazi anlamda, hakikat gibi terimler ise
2 veya 3'den fazla anlamlarda kullamlmışt ır. Mesela, Hakikat gerçek bir
tabiat, bir öz (hüviyet), bir fikir veya bir cins (kategori) anlamlarmda kullanılmıştır.
17. Prof. Browne' ın çevirisi, Literary History of Persia, II, s. 499. Şiir, Putlahat'da
e. II s. 646,
18. Bak., mesela, Meailci