tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

nu'l- Ar abrnin kesinlikle suçland ırılmas ına sebep olan "Mutlak
Varlık" ın bu iki anlam ı aras ındaki kar ışıkl ık, görü şünün gerçek mahiyetinin
ciddi bir şekilde yanlış anla şıl ınas ın.a sebep olmu ştur. Bu anlamlar ı nas ıl
birbirine kar ışt ırdığı şu şekilde ifade edilebilir:
Görünüşe göre, i ş r akilerin yolundan giderek 22, varlığın (soyut bir düşünce
olarak varl ığın) var olan şeylerden ayr ı tasavvur edilebilece ğini, ba şka
deyişle kavram olarak varl ığı , e şyaya ait kavramlar ım ızdan zihinde ay ırabileceğimizi,
(mesela, biz külli bir kavram olan varl ığı ; at, insan v.b. kavramlar ı-
mızdan ay ırabiliriz) ileri sürer. Ancak varl ık her ne kadar İbnu'l-Arabi ve
İş r akiler e göre, şeylerin mahiyetlerinden zihinde ayr ılabilirse de, onlarca
d ış âlemdeki şeylerden ayr ılamaz ve onlarla ayn ıdır'.
Ayr ıca, ona göre, bir cevher olarak Hakikat en sonunda Bir'dir ve böyle
olunca da d ış alemde var olan şeylerle ayn ı olan bir kavram olarak varl ık,
varlığı olan her şeyin kayna ğı olan Tek Varolan Hakikatta en olgun ayniyetini
bulur. Yaln ızca külli bir kavram olabilen Mutlak Varl ık'la varolan bir nesne
olan Mutlak Hakikat (el-Hakk el-Mutlak fili mutabakat ı buradan ç ıkar.
Mutlak Varl ık, yaln ızca Külli bir varl ık olan Mutlak Hakikata uygulanabilir.
Bilgimize giren her şey sadece s ınırlı bir varlığa sahiptir, ve İ b nu'l- Ar abrnin
de ifade edece ği gibi, bu, kendi kendisinin men şei olamaz. Bundan dolay ı bütün
sınırlı varl ıklar ın kayna ğı olan bir Mutlak Varl ık olmalıdır. Bu durumda o,
ister "Mutlak Varl ık" terimini "Mutlak Varolmak" anlam ında, ister "Mutlak
Varolan" anlam ında kullans ın, bunun onca önemi yoktur, çünkü her ikisi de
"Tek Hakikat"a bağlıd ır ve görünü şte onunla ayn ıdır. Ba şka deyi şle, her ne
kadar dü şüncede ayr ılab ıilirlerse de, Mutlak Varolan Hakikat gerçekte Mutlak
Varolmakla birdir. Buna göre, Hakikat ( Varolmak) birdir ve bir birliktir, veya
Varl ık birdir ve bir birliktir sözü, bir ve ay ın gerçe ği ifade eder. İ bn ıı 'l Ar a-
bi, Mutlak Varl ık bütün varlığın kayna ğı ve sebebidir, derken söylemek istediği
yalnızca Mutlak Hakikat ( Varl ık )' ın bütün varl ıklar ın kayna ğı ve sebebi
oldu ğudur. T aft a z âni ve Cur cânrnin ileri sürdü ğü gibi, 24 İ buil' 1-Arabrnin
Allah ile hiç bir d ış varlığı olmayan, fakat d ış varh ğın tamam ının kayna ğı olan
soyut kavram varl ık' ı kastetti ğini ileri sürmek anlams ızd ır. Özellikle Taftazani,
yanlış anlad ığını sandığım bu noktada, ibrı u'l - Ar abrye şiddetle hücum
22. İşrülıllerin ileri sürdüğü delilin ayr ıntıl ı bir ifâdesi için bak., Sührevercli, Hikmet el—Ip-ilk,
Şirözrnin şerhi ile birlikte, Kahire 1315, ss. 182-189, yani şeylerin zât ve mühiyetlerinin
varlığı, zihinde onlardan farkl ı ve ayr ılabibilir midir yoksa ayn ı mıdır sorusu... Varlığın dış
âlemdeki şeylerin mahiyeti ile ayn ı, fakat zihnimizde onlardan farkl ı olduğu görüşü I şrakiler
aras ında yaygınd ır. Onlarca Varl ık, zihinde mahiyetlere yükledi ğimiz bir yüklemdir.
23. Nyberg, Kleinere Sehriften des Ibn el—Arabi, Leyden 1919, ss. 5, 6.
24. Bak., Taftazöni, Risâle fi Vandet el-Vuciid, İstanbul 1294, ss. 5, 13, 14, 15 v.b..
23