tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

s ında bir ayırım yapar ki, bunlar ı cümledeki s ıras ına göre Hakikatlar ın Hakikati
(ayn ı şekilde Muhammed'in Hakikati ya da Kutup)'la ve Yetkin Insanla
aynı sayar. Her şeyde içkili olan ve buraya kadar Hakikatlar ın Hakikat]. ve
Muhammed'in Hakikati ile ayn ı sayılan ilahi Bilinç ya da daha ziyade Alt-
Şuuru meydana getiren külli Ak ıl Ilkesi, her varl ıkta e şit derecede bulunmaz.
İnsan bu ilkenin kendisinde öylesine yüksek bir dereceden tezâhür etti ği tek
varlıktır ki, Halife (Allah' ın halifesi), Sûret (Allah' ın sûreti) 228 ve Küçük
Allem (el-Kevn el-Camic ) 229 ya da Allah'ın bütün S ıfat ve yetkinlilderini
yansıtan Ayna — hatta Allah' ın Kendisi denmeye lay ıktır. İ bnu'l -Ar a bi
bütün bunlar ı pek cesur bir şekilde şu metinde ortaya koyuyor; a) "Yaln ızca
iki varlık haklı olarak kendilerine Allah derler: Kitaplar ında Kendisine Allah
diyen Allah' ın Kendisi, ve Bayezid gibi Yetkin İnsan (el-abd el-ktımil)" 2";
ve b) Allah, yücelik O'na aittir, say ılamaz derecede çok güzel İsimlerine nazaran
onlar ın acyamm, (ya da isterseniz, Kendi cayn ım diyebilirsinir), kendisine
varlığın bütün cihetleri verilmi ş olduğu için "yaratmanın bütün maddesini
ihtiva eden ve bununla Allah' ın s ırrımn yine Kendisine aç ıldığı külli bir
varl ıkta görmeyi diledi; çünkü kendisiyle kendisini gören bir şeyin ru'yeti,
kendisini bir ayna yerini tutan bir ba şka şeyde gören şeyin ru'yeti ile ayn ı
değildir..." Idem bu aynan ın cilasının "aynı" ve bu sûretin ruhu, yani Insandır.
Ve onda Allah tezâhür etmi ştir. Melekler ise bu "suret" in, yani Silfilerin
"Büyük İnsan" (el- İnsan el-Kebir ) dedikleri âlemin "güçler" inden
b azdar ıdır 231.
228. Müslümanlar uygulamada, "Allah Adem'i kendi sûretinde yaratt ı' şeklindeki eski Yahudi
geleneğini Muhammed'e atfetmekte müttefiktirler. Bak., Fusits, s. 322; türk. çev., s. 220.
229. Bak., Fusüs, ss. 13, 19 v.b., v.b.; türk. çev., ss. 6, 8.
230. Bak., Futühât, IV, s. 13, 1. 4 aşağıdan.
231. Fusiis, ss. 12-16; türk. çev., ss. 7-9. I bnu'l-Ar ab i'nin nazariyesinin bu bölümü, kendi
nevinde Hallâc' ınkine benzemektedir. I bnu'l-Ara bi, daha önce de aç ıklandığı üzere,
Lâhût ve Nüstit'u ayn ı sayarken ve onlar ı sadece cihetler olarak görürken, ö ğretmeni H allâc'dan
da ileri giderse de, onun Lâhût ve Nüsüt ö ğretisinden bir kere daha yararlan ır.
H allâ c, kesinlikle Hristiyan hulul ö ğretisinden etkilenmi ştir. b nu '1- Ar a bi ise, H allâ c'm
terminolojisini kullanmakla birlikte, H ana c' ın öğretisini kendi vandet-i vucild sistemine
tahvil eder ve onun içinde eritir. Adem'in, "Allah' ın sureti" olduğu şeklindeki Yahudi geleneğin
felsefi anlam ını Ibnu'l-Arabi'ye ö ğreten Ha llâ c'd ı. "Allah ezeliyete", diyor
H allâc, "her şeyden önce bakt ı, Kendi ihti şamımn asluu tasavvur etti ve sonra da Kendi
yüce Sevinç ve Sevgisini, onlarla konu şmak gayesiyle, Kendi d ışında tasarlad ı. 0, aynı
zamanda, bütün S ıfatları ve İsimleri ile birlikte, kendisinin bir suretini yaratt ı. Bu sûret,
Allah'm yüceltip şereflendirdiği Adem, yani Huva Huva idi. Yücelik, içersinde Kendi
Lühût'unun parlak ışığı (nuru) bulunan Nasütunu ortaya koyan Allah'md ır. Sonra 0, yiyen
ve içen Kendi süretindeki yarat ıklarma göründü". (Bak., Tevasin, s. 130).
H allâ c'm bu dikkate de ğer nazariyesi hemen hemen il ınu'l-Arabi'ninki ile aynıdır.
H all â c'm Huva Huva's ı b nu'l-Ar abrnin İnsan el—Kümil'ine ilk örnek olan dü şün
cedir; aralarmdaki tek fark, H all â c' ın dualist olu şu ve İ bnu'l—Arabi'nin ise vandet—i
vudideu monist oluşudur. Hallâ c'm ortaya att ığı ikilik, onun şu ünlü şiirinde pek iyi
bir şekilde görülür:
Ben sevdi ğim 0: sevdiğim 0 ise benim;
Biz bir bedende ikamet eden iki ruhuz.
Beni görürsen O'nu görürsün,
O'nu görürsen, her ikimizi görürsün."
80