tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

maktad ır. Son üç nüshay ı elde edebildim ve hiçbirinde, bu mektebin muhakkak
ki en fels.-4isi olan İ bn B arr a c â n' ın genel tutumuna bakarak, I b nu '1- Ar abi
tutumuna herhangi bir benzerlik göremedim. Her ne kadar hakl ı olarak bir
mutasavv ıf denebilirse de, İ bn B arr a c an, şüphesiz, vandet-i vucadcu bir
safi de ğildir. Onun Kur'ân tefsirinin baz ı bölümleri tasayvufidir.
ibnu'l- Ar a brnin bu üç safiye yapt ığı at ıflar o kadar azd ır ki, onlar ın
görü şleri hakk ında bize pek az şey aç ıklamaktad ır. Sadece şurada burada
ibnu'l-Arabrnin, daha yüzlerce fikirle ilgili olarak yapt ığı gibi, kendi sistemine
yerle ştirdiği bu safilerden biri veya di ğerinden münferit bir fikre at ıfta
bulunduğu görülmektedir. Şu fikirler en önemlileridir:
1. ibnu'l:Aririn "akli bilgi" (ilim), "marifet " ay ırım ı488 .
2. ilı n. B arracân' ın. el - Hakk el-Mahlaku bihi hakk ındaki görüşü489
İ bn B arrac an bu deyimi, Kur'an'da bahsedildi ğini gördüğümüz ve Yarat ıkları
hakkındaki bilgimiz sayesinde bildi ğimiz Allah anlamında kullanmaktad
ır. Yani her türlü bilgiyi a şan el-Hakk'tan, ba şka deyi şle, gerçekte var
olan bizzat Allah'tan farkl ı olarak Yaratan Allah ve âlemin Müdebbiri anlamında,
kullanmaktad ır. El-Hakk el-Mahlaku bihi, Zuhal. Meminde her yerde
temsil edilen S ıfatlar ı ve Filleri ile bize aç ıklanan Allah't ır. Bu alemde tezahür
etmeyen bu isim, S ıfat ve Fiillerden baz ılar ı gelecek olan alemde tezahür
edecektir. Bunlar her yerde i şleyen ilahi kanunlard ır ve böyle olmakla Allah' ın
önceden takdir etti ği şeyleri asil tabiat ını ortaya koyarlar. İbn B arracan' ın
görü şü sünni görü şe tamam ıyla uygundur. Onun el-Mahlaku bihi (bu deyimi
ilk olarak onun ortaya att ığı anla şılıyor) deyimi şu Kur'ân ay-etlerine dayanmaktad
ır: "Gökleri ve yeri oyun olsun diye de ğil, hak olsun diye yaratt ık
(bil-Hkk)" (Kur. XLIV, 38). Ayd ınlık için güne şi, ışık için de ayı yaratan
O'dur... Allah her şeyi hak olsun diye (bi'l-Hakk) yaratt ı" (Kur. X '5). Öte
yandan, ibnu'l- Ar abi bu deyimi Kelâmia, Muhammed'in Hakikati v.b.
ile (bak. Kelam Bölümü) ayn ı sayar.
3. ibnu'l-Arif'in fen.a'n ın anlamı49° ve Allah' ın her şeyin sebebi olduğu
hakkındaki görü şii491. ibnu'l-Arabrnin. Mehasin el-Mecisılis'den kısa
naklinden ibnu'l - Arif'in de ibn.u'l- Ar abi gibi bunu vandet-i vudidcu
manada mı anladığını söylemek mümkün de ğildir.
4. İ bn K asrnin bütün ilahi Isimlerin ayn ı oluşuyla ilgili görü şii492
488. Futülıdt, II, s. 421, 1. 12.
489. Futtıhat, III, s. 101, 1. 12 a şağıdan.
490. Ayn ı eser, III, s. 520, 1. 8 a şağıdan.
491. Ayn ı eser, III, s. 117.
492. Fustıs, s. 111; türk, çev., s. 60.
156