tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

şeyin arzusudur. İrâdenin somut şeylerle ilgisi olmad ığı gibi, soyut fikirlerle
de arzu etmez" 8 .
Bu ilgi çekici irade nazariyesi Sâfilerin ma şukun (sevgilinin=Allah' ın)
i ştiyak ya da arzusu ile önemli münasebeti vard ır. İ bnu'l-F âriz ve İ bn u'l-
Arabi Mutlak Güzellik ve Mutlak Kemâl'in, a şk ve mü şahadelerinin konusu
(somut anlamda de ğil) olduğundan söz ederler, fakat Silfiden ba şka hiç kimse
soyut a şkın ya da Mutlak' ın nıü şahadesinin ne demek oldu ğunu tamam ıyla
anlıyamaz. Normal zihni ya şant ımızda bir fikir, bir duygu, hattâ bir hayalle
şartl ı olmayan, ya da onun gerektirdi ği haz veya elemden tamam ıyla bo ş
olan irâdi durumlara sahip olup olmad ığı= pek şüphelidir. İrâdenin objesiz
(tikel nesnesiz) ve sâiksiz bo ş durumu sadece Sûfiler için mümkündür.
İ bnu'l-Arabi, ruhâni şehvet nesnelerine sahip olman ın ve bu şehvetler
giderildiğinde maddi şehvetlerin yüceltilmesiyle elde edilene mahiyet bak ımından
pek benzeyen bir haz şeklinin tecrübesini edinmenin mümkün oldu ğunu
söyliyerek sözlerini sona erdirir 359. Fakat böyle bir durum pek az ki şi tarafından
ya şanılır (tecrübe edilir),
d) ibnu'l-Arabi'nin Psikoloji ve Rüya Nazariyesinde Hayâlin
Anlam ve Yeri
Maalesef, hayal kelimesini İ b n.u'l- Ar abi pek kapal ı bir şekilde iki merhale
aras ındaki herhangi bir orta yer anlam ında kullan ır. Körlüğe haya136°
ında bir ara merhale der, çünkü o, mutlak Hüviyet ile Görülen Yilem aras
(berzah)'dir. Zihni sûretler de hayaldir, çünkü bunlar ruhâni ile görülen âlem
aras ında ara bir merhaledir. Boyalar da hayâldir, çünkü gerçek ve görülen
hayat aras ında bulunan bir merhaledir. Aynadaki sûretler de hayaldir, çünkü
kendilerine özgü bir türdür, yani ne somut nesneler ne de soyut fikirlerdir.
Hz. Peygamberin Dihye sûretinde gördü ğünü söylediği Cebrâ'il de hayaldir
v.b.. Kelimenin bu geniş anlamda kullan ılışı ibnu'l-Arabrnin hayalden ne
kastetti ğini anlamamızı iyice güçle ştirmektedir. Acaba hayalin bütün bu
türlerinin Mütehayyile dedi ğimiz melekenin nesneleri oldu ğunu söylemek
mümkün müdür At, insan v.b. lar ın zihni suretlerini te şkil eden ve Hz.
Muhammed'e Dihye şeklinde göründü ğü gibi sûretleri d ış dünyada aksettiren
ve ayva-hayalleri meydana getiren melekenin kendisi midir Ibnu'l-Arabi
böyle dememektedir. Fakat sadece bunu söylemek istedi ği sonucuna yara-
358. Futiildit, II, s. 254.
359. Bu, sufilerin mistik teerübede ittifakla zevk dedikleri şeyin aslını kuvvetli bir şekilde telkin
etmektedir.
360. Futîıhât, Il, s. 410.
118