tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

BÖLÜM III
İbnu'l-Arabi'nin Bilgi Nazariyesi, Psikololi ve Tasavvufu
Bilgi Nazariyesi
Bu bölümün konusunu te şkil eden üç kesim İ bnu'l- Ar abrnin tasavvufıntu
özetler. Sadece kolayl ık olsun diye burada teker teker ele al ınmışlard ır;
do ğrusu bunlar ayn ı konunun muhtelif üç manzaras ıd ır. ibnu'l-Arabi'nin
tasavvufu kendi sufi felsefesinin ameli bir sonucudur; bilgi nazariyesi kendi
tecrübesinde ve tecrübesiyle nas ıl bilgi elde etti ğinin ve bu bilginin muhtevas
ının ne olduğunun nazariyesidir; psikolojisi ise, böyle bir tecrübeden geçen
nefsin bir tahlilidir.
(Kelâm hakk ındaki) bundan önceki bölümde ibnu'l- Ar abrnin sistemine
hangi anlamda "Ak ılc ı Monism" denebilece ğini izah ettik. Ona göre,
âlemin tüm yap ısı akli ve canl ı bir binad ır296. Fakat "bu yap ının baz ı parçalar ı
diğerlerinden kendi akliliklerinin daha çok bilincindedir; di ğerleri ona sahip
olmakla birlikte hiçbir şekilde bundan haberdar de ğildir. Diğer bütün varl ıklar
ın üstünde olan İnsan, ibnul- Ar abi'ye göre, en yüksek derecesinde bu
akliliğe sahiptir. Ancak Yetkin İnsan fiili olarak, di ğer insanlar ise kuvve
halinde buna sahiptirler. Daha sonra aç ıklanaca ğı üzere, insan nefsi asl ında
akli bir varl ıktır; fakat ib nu'l- Ar abrnin bilgi nazariyesini filozoflar ınkinden
esasl ı bir şekilde ayıran, kendisinin, filozoflar ın tersine, akli nefsi (ya da
bazan dediği gibi "kalb" i) akılla aynı saymamas ıdır.
Ibnu'l- Ar abi, farkl ı iki bilgi türü ay ırdetmektedir: a) "Yak ınlık kurmak
suretiyle elde edilen bilgi" diyebilece ğimiz marifet, ve b) akli bilgi ya da
mant ık; istidlal anlamına gelen ilim297. Birincisi tamam ıyla nefse, ikincisi
296. Fustis, s. 295; türk. çev., yeri tespit edilemedi.
297. İlk kitaplar ında, meselâ, Mevakic en—Nucl ım, ss. 28-29,32-33, adli eserinde İ bnu'l -Ar abi,
tasavvufi bilgiye marifet de ğil, ilim demektedir. Ebu T 5lib el-M ekki ve Tusteri'yi
takip ederek Sufilerin pek ço ğunun tamam ıyla Allah'a hasrettikleri alim ad ının sufiye verilmesine
itiraz etmez. Daha sonra ise sufiye ârif demekte ve bu kelimeyi Allah'a da uygulamak
suretiyle, onu "alimden ay ırdetmektedir. Ba şka deyi şle ilmi mantiki nazar ya da zihin
kar şılığı olarak, marifeti ise ilahi ilim, hakikatlar ın bilgisinin kar şılığı olarak kullanmaktad
ın Futiihât, II, s. 393.
98