tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

) Stıfinin Kalbinin De ğ i ş kenli ğ i
Bununla ibn.u'l- Ar abi, daima sonsuz sûretlerde ve bütün varl ık
"düzeylerinde tezâhür eden Hakikat ın, sanki bir aynada, her yerde Hakikati
takip eden ve onu her şeyde tan ıyan gerçek Arifin kalbinde yans ımas ını kastetmektedir.
Bir ezdi cevherdeki her "hal" veya de ğişiklik Arifin kalbindeki
bir "hal" e yahut da bir de ğişmeye tekâbül eder. İşte ibrı u'l- Ar abrnin
Allah' ın Arifin kalbinde "ihata" edildi ğini söylemekle kastetti ği budur.Arifin
kalbi Allah' ı iki şekilde ihata eder:
I. Ayrı ayr ı Büyük Alemde, mü şterek olarak da Küçük Alemde (Insanda)
tezâhür eden bütün ilahi yetkinlikleri (kemâlleri) yans ıt ır.
II.
İnsana Allah denebilecek tek cihet olan İnsan ın ilahi (zati veya
rahani) manzaras ını ihata etti ği şekilde Allah' ı ihata eder. Fakat ibnu'l-
Ar abi, "kendini bilen Rabbini de bilir' 336 şeklindeki hadisin gerçek anlam
ının bu olduğunu söyliyerek, bu iki"' anlamda ıı birincisi üzerine daha fazla
ağırlık vermektedir.
c) İ bnu'l-Arabi'nin Nefsin Mahiyeti Nazariyesi
İ brı u'l-Arabi hiçbir zaman bize insan nefsi hakk ında bir görü ş sunan
ilk S İVİ değildir. Hallâc, daha önce de Lethât ve Neisilt 338 konusu ile ilgili
olarak gördüğümüz gibi, nefsi, İnsan ın ikili mahiyetinin tamamlay ı cı bir
parças ı sayan ilk Siıfidir. Massignon'un i şaret etti ği üzere, çok daha sonrad ır
ki, Hallâc'a ait olan nefs, müslüman dü şünürler, Yeni-Eflatunculuk ve
diğer Yunan sistemlerini kendi felsefelerine yerle ştirdikten sonra, filozoflar ın
"akli nefsi" ile ayn ı sayılmış ve nihayet ibnu'l-Ar abi ve Gazali gibi dü şünürlerin
eserlerinde klasik bir şekilde belirmi ştir 339 .
Me şş a'i (Aristocu) felsefeyi ana hatlar ıyla izleyen İ b nu'l- Ar abi,
insanda beden, nefs ve ruh dedi ği üç ayr ı unsur tammaktad ır340. Arist o gibi
o da üç nefsten, daha do ğrusu bir nefsin üç manzaras ından söz eder: a) Bitkisel
(«bari), b) hayvani, ve c) akli nefsler. Fakat Aristo'dan, akli nefsi
akılla (mant ık! aklın organ ı) ayn ı saymamakla ayr ılır. Cismi, mekanda uzam ı,
zamanda süresi olan, bozulan ve de ğişken olan maddi bir sûret şeklinde tanım-
336. Kar., Fusiis, s. 220; türk. çev., s. 138.
337. Bak., Futtilult, I, s. 281. I bnu'l-Arabi şu hadisleri nakleder: "Ne yer ne gök, ancak mü'
min kııllarımın kalbi Beni ihâta eder".
338. Bak., Teviidn, ss. 136-137. Burada H all â c, iki "ruh" tan bahseder,
339. Bak., Gazâli, el—Mezni ın es —Sagir, Kahire 1309, ss. 5-8. Gaz MI, ibnu'l-Ara bi gibi,
nefsin kıdemine inanmaz.
340. Bak., Fusüs, s. 322; türk. çev., s. 220. Kar., FıttiV ıiit, III, ss. 313-314.
111