tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

mak istemektedir. Kelâm dilinde buna, Ilahi Buyruk veya Kader v.b., ad ı
verilir. Fakat bir ilim adam ı, onu, d ış dünyadaki bütün hadiseleri belirleyen
kuvve halindeki kanunlarla ayn ı sayabilir. Doğrusunu söylemek gerekirse,
meşia'ya hiçbir zaman irâde dememeliyiz. Ibnu'l- Arabi bu terimden ilahi
Hüviyet'i anlamaktad ır. Me şia'ya el-vudid (Varlık veya Allah ) 4" ad ını
verir ve Eba Tâlib el-Mekkrnin ona ar ş ez-zat (Zeit' ın tahtı) 44° demesini
tasvip eder. b) Yarat ıc ı irade. Bununla Ibnu'l-Arabi Allah' ın kuvve halindeki
varlıkları dış dünyada tezâhür ettirmesine vas ıta olan kudreti anlatmak
istemektedir. Bir şeyin herhangi bir varl ığa sahip olmas ı me şianın bir fiilidir,
fakat onun d ış dünyada tezâhür etmesi iradenin bir fiilidir. Irade ile Allah
dış dünyada bir şeyin ya da bir fiilin vukuunu oldu ğu kadar, vuku bulman ıasını
da irade eder441. Me şia ile irade aras ındaki bu ayırımı ibnu'l- Arabi,
Hallâc'a borçlu olmakla birlikte, Hallâc'a göre, me şia daha çok Allah'dan
sudûr eden Plotinus'un İlk Aklı gibi bir şeye benzemektedir.
Incelenmesi gereken ikinci nokta, ilahi Me şia ile ilahi Emir arasındaki
kesin münasebettir. Burada Ibnu'l- Ar abi, Hallâc' ı daha yak ından takip
etraektedir442. Ibnu'l- Ar abi de onun gibi bütün. fiillerin ilahi Me şia'ya uygun
olarak yap ıldığına, fakat baz ı fiillerin, yani sözü edilen kötü fiillerin asl ında
Allah' ın emrine ayk ırı düştüğüne inanır443 Günahın (ma(siya) anlamı, Allah'
ın bir fiili emredip vukuunu dilememesi, veya bir fiilin vukuunu irâda edip
kullarına onu i şlemeyi yasaklamas ıdır. "Peygamberlerden Allah' ın emirlerini
halka tebliğ etmesi istenir. Fakat Allah her zaman bu emirlerin yerine getirilmelerini
irade etmez"444. Bir fiilin bir defa takdir edilince, vuku bulmas ı
gerekir, ve vuku bulmamas ı imkansızdır. Hallâc ve ibnu'l- Arabrnin,
bu konuda, üstadlar ı sayd ıkları iblis ve Firavun 'un isyan ı, Allah' ın iradedesine
itaatin ta kendisiydi, ama ne var ki bu onun emrine bir tecâvüzdü 445.
Bütün bu isyan filleri Allah tarafından ahlaki ya da dini kanunlar ın konular ı
olarak de ğil, fiilen olarak takdir edilmi ştir Allah günah fiilini takdir etmez
439. Futghtit, IV. s. 55, 1. 6 ağağşdan.
440. Futiihât, II, s. 51, 1. 3 a şağıdan. Kar., Futithat, III, s. 62, 1. 8 aşağıdan, ve Futilhat, IV,
s. 55.
441. Ibnu'l-Ar abrnin "artma" ve "eksilme" (ziyade ve naks)'dan anlad ığı budur. Fusgs,
s. 374; türk, çev., s. 260.
442. Tevasin, ss. 148-149.
443. Fusgs, s. 164; türk. çev., s. 96; Tevasin, ss. 46, 56.
444. Fusgs, s. 164; türk. çev., s. 96.
445. Halide, iblis ve Firavun'a kahraman (man ehl el—Fütüvve = Fütüvve ehlinden) adını
verir. Hallâc, ilâve ederek diyor ki: Firavun'un davas ı, yani sözü, "ben senin Yüce Rabbinim",
(Kur., LXXIX, 24) Allah taraf ından takdir edilmi şti; dolay ısıyla kendisinin davas ı,
yani sözü, "Ben Hakk' ım" (Ene'l—Hakk) da aynı şekilde Allah' ın iradesiyle uyum halindedir.
Bak., Tevasin, s. 50.
142