tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

Ar abi'nin. kendi ifadesi, esasta, sözlerini nakletti ği filozoflar ın görüşüyle
aynıdır. Nitekim o, yukar ıda nakledilen anlam ında mümkünü ısrarla
inkâr eder, ve yaln ızca 2 kategori kabul eder; Zorunlu (yukar ıda aç ıklanan
zorunlunun iki türü) ve imkans ız28 .
a) Bir ve Çok: "Hakk ve Halk"
Ib nu'l- Ar abi'ye göre, varolan yaln ızca Bir Hakikat vard ır. Biz bu hakikati
iki aç ıdan görürüz: ya onu bütün görünen şeylerin zat ı sayarız ve Hak
adını veririz; veya bu zat ı ortaya koyan e şya sayar ız ve Halk deriz. Hak ve
Halk; Hakikat ve Zuhar; Bir ve Çok yaln ızca "Bir Hakikat" in iki subjective
marızaras ım ifâde eden isimlerdir; o, hakiki birlik, fakat d ış alemde müşahade
edilen çe şitliliktir. Bu hakikat Allah't ır. Ibnu'l-Arabi, "O'na O'nun
vas ıtas ıyla bakarsan (yani Zat'a zat aç ısından bakarsan), o zaman O da
Kendisine Kendisi vas ıtasıyla bakar ki, bu, birlik halidir; fakat O'na kendi
zat ın vas ıtas ıyla bakarsan (yani kendi zat ın aç ıs ından bir suret olarak bakarsan),
o zaman bu birlik ortadan kalkar" 29. Bu, öyle görünüyor ki, Plotinus'un,
İlk Bir her yerde ve hiç bir yerdedir, görü şünü yans ıtmaktad ır.
Fakat, daha sonra gösterilece ği üzere, bu iki görü ş aras ında esasl ı fark vard ır.
Plotinus'un Bir'i bir sebep olarak her yerdedir, Ibnu'l-Arabrnin Bir'i
ise bir zat (bir hüviyet) olarak her yerde, fakat her şeyin üstünde "eyne" (yer)
ve "keyfe" (nitelik) ile aynı olup, "eyne" ve "keyfe" ye sahip bütün e şyadan
farkl ı olan KWh Zat olarak hiç bir yerdedir.»
Ibnu'l-Aralırnin sistemindeki bu önemli noktay ı açıklıyaeak pek çok
parça nakledilebilir. Şu parçlar örnek olabilecek niteliktedir: "Birlik, iki
(veya daha fazla) e şyanın fiilen ayn ılığı, fakat tasavvurda bir di ğerinden
ayırdedilebilirliği anlamından ba şka bir anlam ta şımaz; öyleyse Bir, bir anlamda,
bir ba şkas ıdır; diğerinde ise de ğildir"3 1. "Çokluk, Bir olan Zat'daki
fiili bir taksimden de ğil, görüş farklar ından do ğar"32.
Ibnu'l- Ar abrnin Metafizi ğinin tamamı bu ayırıma dayanır ve sisteminde
hiç bir nokta yoktur ki, orada bu ay ırım şu veya bu şekilde takdim
28. Kleinere Schriften.., s. 10: Varlıkta mümkün yoktur: şeyler ya imkans ız veya zorunludur.
29. Fustis, s. 147; türk. çev., s. 83.
30. Bak., Plotinus, Enneads, III, 9. 3.
31. Futilluit, I, s. 623, 1. 14.
32. Fusits, s. 417; türk, çep., s. 299. ibnu'l-Arable burada el-Hakk ile el-Halk'dan Bir'in
iç ve dış manzaralar ı olarak bahsediyor.
28