tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

E şcariler derler ki: eklemin varl ığı, Allah ezelden beri onun bilgisine, var olduğu
şekliyle; vak ıf olduğu için zorunludur. Allah' ın bilgisinde hata olamıyacağı
için âlemin, Allah' ın onu bildiği şekliyle, var olmas ı gerekir, aksi takdirde
Allah'ın bilgisi yanlış olurdu ki bu, imkans ızd ır. Öte yandan filozoflar
'derler ki: Kendisini d ışarıya aksAtirmek Zat' ın kendi tabiat ında vard ır ve
bu, tek ba şına, âlemin varl ığını zorunlu kılar. İ bnu'l- Ar abi her iki görü şe
de katılarak şöyle diyor: "E şcarileri izleyerek, Allah' ın ya da Zat' ın ilâhî
bilgisi, filozoflara göre, âlemin sebebidir; yeter ki bu, Allah' ın âleme her
hangi bir önceliğine işaret etmesin, diyebiliriz" 82. Ibnu'l- Arabi devam ederek,
"sadece Bir'in iki yönü say ıldıklar ı takdirde, Çok, Allah ile âlem, veya
Zorunlu ile mümkün aras ındaki zaman arah ğı ya da aç ıklıktan bahsetmek
anlamsız olurdu" diyor". Bununla Ibnu'l-Ar abi şunu demek istemektedir:
E ğer herhangi bir şekilde Mem sebeplidir, ya da yarat ılmışt ır dememiz
gerekirse, bu, âlemin bir as ıldan geldiği veya zamanda yahut yoktan yaratıldığı
anlamına almmanıalıdm Çünkü İbnu'l- Ar abi yoktan. yarat ılışı
(ex nihilo) kabul etmemektedir 84.
Her ne kadar ibnu'l- Ar abi filozoflardan, âlemin ezdi oldu ğunu aç ıklama
tarz ında, ayr ıhrsa da, bu noktada onlara çok şey borçludur ve muhakkak
ki onlarla ayn ı fikirdedir85. Onca alem hiç bir zaman önce yok olup da sonradan
var olmuş bir şey de ğildir. Tersine Mem ezeli, sonsuz ve ebedidir; çünkü
o, ezdi, sonsuz ve ebedi olan Bir'in d ış ifadesidir. ibnu'l- Arabrnin öteki
dünya (el-âhiret) tabiri, daimi te şekkül halinde olan demektir. Ib nu'l- Ar abi.
diyor ki: "Alemin sonunun idraki imkans ızd ır; ne de âlemin bir gayesi vard ır.
Sözü edilen Öteki Dünya devaml ı te şekkül halinde bir şeydir" 86. Halkın bu
ve öteki dünya dedikleri, Ibnu'l- Ar abrnin sürekli yok olma ve yeniden
82 Bununla birlikte ilı nu'l-Ar abi böyle bir önceliği telkin eden dili kendisi kullanmaktad ır.
Bak., meselâ, Futkhât, I, s. 343.
83. Bak., Futillıdt, I, s. 341.
84. Ibnu'l-Arab de Ihvân es—Safâ gibi, yarat ıhş (halk)'la ihdâs'ı (sonradan olmayı)
değil, takdir'i kastediyor. Bak., Resâ'il Ihvân es—Safâ, III, Bombay 1305, s. 109 ve IV, s.
51. Kar., Futilhat, I, s. 316. Kar., Gazâli, el—IVIeznân es—Sagir, Kahire 1309. Gaz MI, Hz.
Muhammed'in ezeliliği meselesini ele alarak takdir anlam ında halk kelimesini kullan ıyor
85. Evrenin varlığının zorunluluğu hakkındaki E ş'ariyenin ö ğretisi belirli bir tarzda anla şıhrsa,
filozoflarm âlemin kıdemi (öncesizliği) hakkındaki aynı sonucu verir. E şcariler, Allah' ın
ilâhl bilgisi, bilinen bir şeyin varh ğım zorunlu olarak gerektirir diyorlar ki, bu, Allah' ın
bilgisinin bir konusu olarak Mem, Allah' ın Kendisi kadar ezelidir şeklinde bir anlam ı da
içeriyor. İşte bu, I bnu'l-Ar abrnin zaman zaman âlemin ezelili ği hakkında kabul
ettiği görüştür. Fakat onun filozoflara atfetti ği Zât'm ezeliliği hakkındaki görüşü çok daha
tam ve ayrıntılıdır.
86. Futilhât, I, s. 338, 1. 15-16.
42