tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

lerdir. Bu anlamda bir kimse bir İslam vandet—i vucadcusu olmaks ız ın pekala
bir müşebbihe veya bir Mücessime olabilir. Ba şka deyi şle, Allah' ın insan ve
fizik nesnelerinkine benzer say ılabikn s ıfat ve niteliklere sahip oldu ğu ve
fakat buna ra ğmen insandan, di ğer fizik e şya veya bütün âlemden farkl ı kaldığı,
onlarla hiç bir şekilde aynı olmadığı pekala düşünülebilir. ibrıu'l- Ar abr
nin öğretisinde böyle bir görü şü muhafaza etmek imkans ızdır. A şlunlık ve
içkinlik (tenzih ve te şbih) iki ayrı anlamda kullanılmandır. Allah i şitir (semic),
görür (basit.) veya O'nun elleri vard ır v.b. şeklinde mü şebbihe'nin sözünü
İb nu'l- Ar abi, Allah' ın işitme veya görme duyusu veya elleri vard ır v.b.
şeklinde arılanaaz. Onca Allah, i şiten, gören veya elleri olan her şeyde içkindirw.
O işiten ve gören her varlikta i şitir ve görür. Bu O'nun içkirdi ğini (te şbih)
meydana getirir. Öte yandan, O'nun Zat ı işiten ve gören bir varli ğa veya varlıklar
gurubuna münhas ır olmayıp, bu türden bütün varhklarda ve her ne şekilde
olursa olsun bütün varl ıklarda tezahür eder. Bu anlamda Allah a şlundır,
çünkü O, her türlü s ıııırlama ve ta şahhusun ötesindedir. Külli bir cevher
olarak O, varolan her şeyin Zat' ıdır. Böylece İ b nu'l- Ar abi tenzih ve te şbihi
mutlakhğa (ttleik) ve s ınırlilığa (takyid) indirir 61 ve onları maddecilerinkine
yakla şan, fakat kelamc ılarınkinden esaslı bir şekilde farklı bir anlamda kullanır.
b nu'l- Ar abi yukar ıda açıklandığı anlamıyla te şbih ve tecsimi kesinlikle
reddeder. Allah' ın Kur'an'da kendisini tasvir etti ği her şeyde, tenzih (a ş-
lanhk) ve te şbih (içkinlik) şeklindeki iki yön, gözönüne al ınmalıdır. Kur'ân'a
göre, Allah' ın elleri, ayaklar ı v.b. vard ır. Bu, İ b nu '1- Ar ab i'ye göre, O'nun
insanlarınkine benzer elleri ve ayaklar ı olduğu şeklinde te şbihi anlamda do ğru
olmamakla birlikte, O'nun bütün elleri ve ayaklar ı olan varlıklarm zat bakımından
elleri ve ayaklar ı olduğu anlamında doğrudur. 62 .
O'nun eller, ayaklar
v.b. gibi s ınırlı suretlerde tezâhürü O'nun te şbihini, fakat aslında böylesine
smırlamalarm üstünde olu şu ise, O'nun tenzihini meydana getirir. I b nu'l-
Ar abi aynı sebeplere dayanarak Hristiyanlarm Kula' ö ğretisini de reddeder.
İ sa'nın Allah olduğunu söylemek, diyor İ bnu'l-Ar abi, ba şka her şeyin
Allah olduğu anlamında doğru, fakat Allah' ın Mer ye m'in o ğlu İ sa olduğunu
söylemek yanh şt ır; çünkü bu, O'nun yaln ız ve yalnız İsa olduğuna
işaret edecektir63. Allah sen, ben ve ıklemdeki ba şka her şeydir. O, ister maddi
ister manevi olsun, gizli ve aç ık her şeydir. O, yalnızca sensin veya yaln ızca
benim ya da sadece İsa'dır demek, veyahut da O'nu tasavvurda dahi olsa,
herhangi bir şekilde s ınırlamak küfürdür. Bir adam, dü şünde, Allah' ı şu veya
60. Futfılıiit, II, ss. 467-468.
61. Bak., Kaştirıi'nin Fusiis şehri, s. 457.
62. Futiihdt, I, ss. 122-123. Ibnu'l-Arabi, Kur'ân'daki te şbilıle ilgili bütün parçalar ı bu
şekilde yorumlar Bak., meselâ, Fusûs, es. 77-78; türk. çev., ss. 40-41.
63. Bak., Fusiis, s. 267; türk. çev., ss. 171-172.
35