tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

ÖNSÖZ
Aşa ğıdaki sayfalarda Ş eyh Muhyiddin ibnu'l-Arabî nin tasavvuf
felsefesinin özetini vermek üzere bir te şebbüste bulunulmu ştur. Şuras ı belirtilebilir
ki, sftfilerin ne felsefi sistemleri ne de tespit edilmi ş görü şleri vard ır;
sûfîlik aslında eklektik (derleyici) bir konudur. Bence bu, genellikle do ğru
olmakla beraber, İ bnu'l- Ar abi bir istisna te şkil etmektedir. Onun, sisteminin
her bölümünde a ğırlığını hissettiren belirli bir felsefi vandet-i vücüd (varlığın
birliği) görü şü vard ır. Aynı zamanda bir de dü şüncesinin tamam ına
hâkim olan ve şekilde kalan bir diyalektik mevcuttur. Böylece esasta ve
şekilde ibnu'l- A r abi tipik bir sfıfi filozofun vas ıflarını hâizdir. Say ıca çok
olan eserlerinin hiç bir yerinde onun tasavvuf felsefesini, bir bütün olarak,
tutarl ı ve düzenli bir şekilde ifâde edilmi ş bulamay ız. Belki Fusiisu'l-Hikem'in,
onun varl ığın birliği (vandet—i viiciid) görü şünün en olgun şeklini özetlediği söylenebilir;
fakat ne anla şılmaz ve düzensiz bir özettir bu! Sisteme benzer bir
şeye ula şmadan önce Fusüs'a ek olarak ib nu'l- Ar abi'nin di ğer kitaplar ını da
iyiden iyiye kar ışt ırmak, çözümlemek, terkip etmek ve yersiz veya önemsiz
t4erruat y ığın aras ına geli şigüzel serpi ştirilmiş ilgili noktalar ı derlemek gerekmektedir.
ib nu'l- Ar abi, muhakkak ki, tam bir vandet-i vücf ıd felsefesinin
bilincindeydi, fakat felsefe e ğitiminden geçmedi ği için onu nas ıl ifade edece
ğini bilmiyordu. Onun sözde kalan paradoxlar ına ve s ık s ık görülen islâm ın
naslarını felsefenin ilkeleri ile uzla şt ırma çabalar ına pek fazla önem verilmediği
müddetçe, ona tutarl ı bir düşünür denebilir. Onun felsefesini, islümla
uzla ştırmak için, mümkün hiç bir yol yoktur. Vandet-i vüefuleu dü şüncelerini
ısrarla örttü ğü sünni elbise, kas ıtlı olarak oraya yerle ştirilmiş sahte bir
görünü şten ibarettir.
Konunun önem ve de ğerini, yaln ızca tasavvufun geli şimiyle ilgili olarak
değil, aynı zamanda Ortaça ğ genel dü şünce tarihi ile ilgili olarak da olduğundan
fazla yüceltmeye gerek yoktur. Prof. E. G. B r o wne'a göre "hiçbir
İsliim sfıfisi, belki Celaluddin Riimi müstesna, Şeyh Muhyiddin'i ba şkalarını
etkilemede, verimlilik ve müphemlikte a şamam ışt ır. Bununla birlikte, bildiğim
kadarıyla, şark (ıslCım) dü şüncesinin bu kendine özgü yönüyle ilgilenen gayret-
11