tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

u şekli, bizim genellikle içkinlikle kar şı kar şıya getirdi ğimiz şeyle aynı değildir,
çünkü bu ikincisi, içkinliğin mant ıki kar şıtı olarak akla aittir. Görülen
Mem (el-Halk)' la kar şılaştırıldığında o, Hak olarak Allah'a yüklenebilir,
ve dolay ısıyla subjective'tir. Birinci (daha yüksek dereceden) a şkınlık objective'tir
ve Mutlak' ın kendi mahiyetinden gelir. Böylesine bir a şkınlığın
bilgisine sahip olmad ığımız gibi, onu, Allah' ı tarifimizin bir parças ı olarak da
alamay ız. Allah' ın mümkün olan tek tan ımı , eğer Allah herhangi bir şekilde
tammlanabilirse, içkinli ğe kar şıt olan a şkınlık iledir. Allah her şeyde olmakla
birlikte, yine de her şeyin üstündedir. Bu, bir tamm olmaktan çok bir resm
(tasvir)'dir. Fakat böyle bir tan ım (ya da resm) bile, ib nu'l- Ar ab i'ye
göre, fiil veya güç halinde, bedeni ya da ruhi. 73 olsun, bütün varl ıklar'n tan ı m-
ların' ihtiva edebilir. Dolayısıyla her şeyin bilgisine sahip olmak, insan için
imkansız olduğundan, tam bir Allah tan ımı da imkans ızd ır.
Bir yandan Allah ile lem (el-Hakk ile el-Halk), öte yandan ilahhk (ulühiyyet)
ile ilahi Zât aras ında bir ay ırım yapt ıktan ve ilahlığa atfedilen a şkınlık
çe şidi ile kendiliğinden Zat'a ait a şkınlik arasındaki farka i şaret ettikten sonra,
tbnu'l- Ar abi, "sözü edilen a şkınlık sıfatlar ı
(sifeıt et-tenzilt) Zât'a de ğil,
ilahlığa (el-Hakk) yüklenmelidir, çünkü Zât, s ırf soyutluk durumunda,
sıfattan yoksundur", diyerek, sözlerini bitirir. Bu a şkınlık sıfatlar ı, Görülen
Alemin sulırlılığına (takyid) kar şıt olan mutlakl ık ( ıtlak) deyimiyle
özetlenir.
Yukarıda açıklanan ilahi Zat'a, Ibnu'l- Ar abi bazan "O" zamirini
uygular, çünkü Zât tek ba şına mutlak Gayb't ır74.
Ibnu'l- Arabrnin a şkınlık hakkında söylediklerini özetlersek, esasta
farkl ı iki çe şit a şkınlık ayırmamız gerekir:
1. Ilahi Zat'a kendisiyle ve kendili ğinden ait olan -mutlak sadelik ve
Bir'in Ehadiye (Birlik) durumu.
2. Akıl tarafından ifade edilen, daima içkinlikle birlikte ele al ınması
gereken a şkınl ık. Bu, şu şekilleri alır:
a) Allah'a, mutlak olmas ı anlamında, a şkın denebilir; veya
b) Görülen Alemin zorunsuz (mümkün), yarat ılmış, ya da sebepli varlıklarma
kar şılık zorunlu, kendi kendini meydana getiren, kendi kendinin sebebi
olan anlamında a şkın denebilir; yahut
73. Fusris, s. 73; türk. çev., s. 39.
74. Böylece İ lı nu'l-Arabrnin zatla ayn ı anlamda kullanıldığı huviyye terimi do ğar Bak.,
Futahât, II, s. 764, 1.3. Bazan huviyye terimi belirli bir varl ığın zâtı için de kullanılır
Bu, Mutlak Huviyye'nin s ın ırlı bir halidir.
38