tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

olaca ğını bildiği bir şeyi buyurmas ı anlamında irade eder. Allah' ın takdir
ettiği şeyin ya da fiilin olmas ı tamam ıyla kendi zorunlu kanunlar ına bağlıd ır.
Mant ıki olarak, diyor İbnu'l- Arabi, şey veya fiil muhtemel olan pek
çok şey veya fiillerden biri ya da di ğeri olabilirse de, asl ında bir tanedir. Yani
Allah' ın bildiği olacakt ır. ibnu'l-Arabi ilave ediyor: "Allah irade etmi ş ol
sayd ı, hepimizi do ğru yola iletirdi" demek manas ızd ır434. Allah' ın şeylerin
tabiat ında bulunmayan bir şeyi irade etmesi imkans ızd ır. İnsanın özüne ait
kanunlar, iyi ya da kötü olsun, yapt ıklar ı bütün i şlerde kesin etkendir. Bu
husus bizi bundan sonraki meseleye götürür.
b) Hay ır ( İyilik) ve Ş er (Kötülük) Meselesi
ibnu'l-Arabrnin anlad ığı üzere, iyilik ve kötülük sorusu, çözümü için,
"Hakikat" ve "Görünü ş" (Hakk ve Halk) dediği çok daha geni ş bir meseleye
dayanmaktad ır. Hakikat sahas ında iyilik ve kötülük şeklindeki kar şıt davalar
ın tatbikat ı yoktur. ibn u'l- Ar abi'de, Eflatun gibi, bu alana Mutlak
İyilik (el-Hayr el-Mahz) ad ını vermektedir. Halk Aleminde (Görülen Alemde),
öte yandan, hem iyilik hem de kötülü ğün hakikat ını kabul etmektedir 43 5.
Fakat şunu ilave eder ki, e ğer iyilikle kötülük aras ında muhakkak bir ay ırım
yapmam ız gerekiyorsa, iyili ği daima Allah'a, kötülü ğü de, gerçekte kötülü ğü
yapan kendisi oldu ğu için de ğil de, baz ı fillerinin kötülü ğüne hükmedildi ği
için, İnsana isnad etmeliyiz. Biz bir de ğerler ve kanunlar dünyas ında ya şamaktayız;
fiil ve nesneleri bu de ğer ve kanunlara nispetle yarg ılarız. Ibnu'l-
Arabi'ye göre, kötülük müsbet bir nitelik (keyfiyet) değildir. S ırf kötülük
s ırf yokluk ve s ırf karanl ıkla ayn ıdır (eş- şerr el-mahz huva'l-adem el-mahz
vecz-zulmet el-mahz). Sırf iyilik ise s ırf varl ık ve s ırf ışıkt ır. (el-m ıcad el-mahz
huva'l-hayr el-mahz ve'n-nür el-mahz). İ b nu'l- Ar abi, Zerdü ştilerin. nar (ışık)
ve zulmet (karanlık) tabirlerini kullanmaktad ır. Fakat bunlar ı, onlar gibi, iki
bağıms ız ve gerçek İlke olarak görmez. Ona ve Sühreverdi el-Makti ıPa
göre, "nur" la "zulmet" aras ındaki fark, bir kar şıtlık fark ı değil, varlık-yolluk
farkıd ır. Ibnu'l- Arabi daha sonra müspet varl ığın bütün iyiliklerin kaynana
ğı, olumsuz varl ığın ise bütün kötülüklerin temeli oldu ğuna inanan Spin
o z a'ya benzemektedir43 6 .
e) İyilik ve Kötülü ğün izafili ği (Göreli ği)
ibnu'l-Arabi'nin iyilik ve kötülük dü şüncesi, tamamıyla ahlaki iyilik
ve kötülüğe münhasır görünmemektedir. Mesela, ibnu'l-Arabi beden
434. Kur'ân, IV; 150.
435. "Kötülüğü dünyadan ilip kald ırmak imkâns ızd ır". Fusâs, s. 447; türk. çev., 323.
436. Futâhât, I, s. 520, 1. 5.
139