tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

ibnu'l- Ar abrnin Futiihtteında zikretti ği "bir tek varl ıktan ancak bir
ç ıkabilir" şeklindeki metafizik bir aksiyom sayd ıkları temel üzerine sudur
(veya yaratma) nazariyelerini oturturlar512. Burada tamam ıyla Yeni-Eflatuncu
olan ve ib nu'l- Ar abi'nin hemen hemen ayn ı kelimlerle tekrar etti ği
sudörlarla ilgili bir tasvir verirler 513 . İlk Akl'a el-mahlök el-ibdâ'i (biricik
yaratılm ış varlık), "yaratman ın âleti", Allah'tan sudör eden ilk şey ve Allah'ın
sûreti v.b., derler. bnu '1-Ar abi bütün bunlar ı Hakikatlar ın Hakikati
veya Kelâm' ın kar şılığı olarak kullan ır 514.
Onların Evrensel (Külli) Nefs fikri, Tüm Nefsin 514a (ikinci sucliirun)
bir tavr ı olan cüz"î (tikel) nefsin onunla münasebeti bir ba şka benzerlik noktas
ıdır.
Onlar ın sudürlar ı bir sebepler zinciri te şkil eder: Her biri, bir üstündeki
tarafından husûle getirilir ve onun yetkinliklerini yans ıt ır515; yukar ıdaki
a şağıdakini ku şat ır. Sudör ne kadar a şa ğıdaysa eksikliği ve Allah'a uzakl ık'
artar. 51 6 .
Is ınâcililer ve bu noktada onlar ı izleyen İ b n u' 1-Ar ab Empedocles'in
"felek" ve "Dört Unsur"unu Plot inu s'un sudörlar ı ile ilgili listelerine koyarlar.
Fakat "felek" den (el-felek el-muhit; Empedocles'in cs0oupo veya
"Bütün" ü) Empedocles'in anlad ığı n ı anlamazlar. Onlara göre,
felek sadece yukar ıda Mars, Jupiter, Saturn ve a şa ğıda Venüs, Merkür ve
Ay'la birlikte merkezi Güne ş olan yıldızlı gökyüzüdür 517. Ayin alt ına Empedocles'in
Dört Unsuru veya Unsurlar ın yerle ştirirler.
Psikololi ve Bilgi Nazariyesi Hakk ında
Psikoloji ve Bilgi Nazariyesi ile ilgili fikirleri bak ımından ib n u'l- Ar abi'
nin Ihv an es -S af â'dan geni ş çapta yararland ığı anla şılmaktad ır. Şu hususlar
ib nu'l- Ar abi' ıtin fikirleriyle onlar ınki aras ındaki esasl ı benzerli ği ortaya
koyacakt ır:
1. İnsan nefsini, mahiyeti hareket ve kavrama olan basit bir canl ı cevher
olarak tarif etmeleri"'.
512. Futılhât, I, s. 52.
513. Bak., Ihvân es-Safâ, IV, ss. 230-231, ve III, s. 122.
514. Ayn ı eser, III, s. 122, ve I, s. 37; kar., Kellim Bölümü. Geriye kalan sudürlar ı tasvirleri
için bak., ayn ı eser, III, ss. 4, 7, 18; keza, IV, ss. 234-235, ve III, s. 6.
514a. Ayn ı eser, III, ss. 9, 43-44; kar., Sühreverdi,
515. Ayn ı eser, III, ss. 41-42.
516. Ayn ı eser, III, s. 332.
517. Ayn ı eser, I, s. 78; III, s. 23. Feleklerin etkileri için bak., IV, ss. 243-247.
518. Ayn ı eser, III, s. 78; kar., III, s. 17.
165