tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

II
Psikololi
A. Tasavvufi ve Metafizik Psikoloji, ibnu'l-Arabrnin Nefs
Nazariyesi
Diğer bütün Siifiler gibi, ibnu'l- Ar abi de insan "kalb" ine mecazi
olarak bât ıni bilgiyi nakleden alet veya bu bilginin tecelli etti ği merkez ad ını
vermektedir. Bu aletle kastedilen kalbin kendisi, yani gö ğüste yer alan bedenin
bo ş ve koni şeklindeki parças ı değildir; "cismani ve manevi bak ımdan
(sûreten ve manen) onunla ilgili oldu ğu halde, ondan farkl ı ve ba şka olan"
bir şeydir325. "Kalp" kelimesi sadece İnsan ın akli yönünün, Rüh'un bir sembolüdür
3 2 6 .
(Filozoflar ın anladığı gibi) ibnu'l-Arabrnin kesinlikle görülen
âleme ait ve bedene ba ğlı saydığı "akıl" ile aynı olmayıp, daha ziyâde, bir
bedenle görevini yerine getirdi ği halde, ne bu bedenin kendisi, ne varh ğı bir
bedene ba ğlı, ne de herhangi bir şekilde s ımrlarla s ınırlı olan "Külli Akıl
İlkesi"nin ayr ılmaz bir "parça"s ıdır.
Ibnu'l- Ar abi'nin söylediklerine göre, bu s ırlı güç (kuvvet), beden gözü
gibi, şeyleri idrak eden, fakat idrak etti ği şey, Hakikat' ın kendisi olan "iç
gözü" (cayn el-basira) dediği daha s ırlı bir melekeye (yetiye) sahiptir. Plotinus
gibi Ibnu'l-Arabi de nefsin "gözü" nün tek ba şına "bütün diğer
manzaralara kapal ı olduğu zaman", dü şüncenin ötesinde olanı görebilece ğine
inanmaktad ır327.
Bu "iç gözü"nü kör eden şeyler, hayvani nefsin bar ındırdığı kötü düşünceler
ve maddi âleme ait olan her şeydir. Bu "perdeler" den bir kez kurtulunca,
safinin kalbi Hakk ı kavramaya ba şlar ve Memin akli ilkesi ile do ğrudan do ğ-
ruya irtibata geçer.
a) Cüz'i Ak ıllarla Külli Ak ıl aras ındaki İ li ş ki
Safinin kalbi filozoflar ın "cüz'i akl ı" ile ayn ıdır. Bu, ibnu'lArabrnin
bazan ak ıl değil, akli nefs anlam ında kullandığı bir terimdir. Cüz'i ak ıl,
ibnu'l-Arabi'nin görü şüne göre, KWH Akl ın bir hali, veya kendi deyi şiyle,
onun cüz'ile şmesidir328. Aslında o, Külli Nefsle ayn ı, fakat kavram olarak
325. Bak., Ibnu'l-Arabt, Mühiyyet el-Kalb, Elyazmas ı Loth. Kat., 6552, varak, 26, 11. K ısım.
326. I b rıu'l- Ar abi kalbi, Kur'an' ın "doygun Nesf" i ile (en-nefs el—mutma'inna) aynı sayar.
327. Whittaker, The Neo—Platonists, s. 103; kar., Futâhât, III, s. 263, 1. 17.
328. Plotinus'un Nofıs'u ve Ibnu'l-Arabrnin İlk Akıl (el—akl el-evvel), ya da KWH Ak ıl
(el—akl el—küM), yahut da Muhammed'in Hakikat ı (el-hakikat el—Muhammediyye) v.b....
108