tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

289 eserinden bahsetmi ş olduğu kabul edilir.12 C âmi, onun me şhur Fusfis'u
ve Futiihât'113 dahil, 500'den fazla kitap yazd ığını ; Ş ac ı. âni ise, C âmi'nin
tahmininden 100 eksi ğini söylüyorl4.
Eserlerinin kesin sayısı, hattâ onlardan bir ço ğunun hacmi hakkında
kesinlik olmad ığı görülüyor. Baz ılarınca onun Kur'an Tefsiri 95 cilt 15 ,
baz ılarınca ise, 1 ve 2 cilt olarak vas ıfland ırılmıştır Daha önce kar şılaşt ı-
ğımız Fatah& 4 cilt ve Muhadareau'l-Ebrişir ise 1 cilt halindedir. İ b n Ş akir
el-K üt übi, Futahat'ın 20 cilt ve Multâclaratu'l-EbrCır'ın 5 cilt olduğunu
söylüyor° 6. C â mi ve Ş acr âni'nin (özellikle Tefsir hakkındaki) tahminleri
büyük çapta mülıalağa edilmi ş görünüyor; Futiiheit ve Muhadarea'ın hacmine
gelince, bu eserler s ıras ıyla 4 ve 1 cilt yerine 20 ve 5 cilde bölünmü ş olsa gerektir.
Meveikicun-Nuc ılm ve et-Tedbireitu'l- İlahiyye gibi bir kaç eser bir yana
bırakıhrsa, Ib nu'l- Ar abrnin kitaplar ından çoğu, Doğu'da, özellikle Mekke
ve Şam'da, yaz ılmıştır. Onun en büyük ve en olgun eserleri hayat ımı]. son
15-20 yılları zarfında meydana getirilmi ştir. Daha önceki eserleri, daha çok
özel konuları ele alan müstakil eserler mahiyeti ta şımaktadır. Mesela, Tedbir&
(Sfıfilik yolunun Disiplin Kurallan)'mn konusu olan Küçük Mem (Microcosm),
sema kaideleri; Meviikicin konusu olan tilâvet v.b.. ib nu'l - Ar abi, bu ilk
eserlerinde henüz belirli bir sistem anlay ışı taşımayordu. 598 / 1201'de Mekke'de
başlayıp, ölümünden takriben. 3 y ıl önce, yani 635 / 1237'de bitirdi ği Futithat'ın
ilk bölümlerinde bile, zihni üzerinde daha önceden bask ısını hissettirmi ş
olan bir sistemin ilk esaslar ım buluyoruz. Ancak Futilltal o kadar hacimli ve
diizensizdir ki, bu esaslar neredeyse yersiz ve önemsiz teferruat y ığıııı içinde
boğulmuştur. Onun büyük eseri (Opus magnum) ölümünden on sene önce
628 / 1230'da bitirdi ği ünlü Fusiisu'l-Hikem (Felsefenin İncileri veya Hikmet
ıneileri)'dir. Bu, eserleri aras ında en güç anla şılan olup, Fusiis'un geniş bir
şerhi say ılabilen Futilhât olmaksızın, Ka şannıinki kadar mükemmel bir
şerhle dahi, tamamıyla anla şılmaz ve karanl ık kalmas ı muhakkaktı. Futfildıt'ın
bir çok yerinde, mesela, Futiiheit, II, ss. 357-377, Fustıs'un ana fikri verilmiştir.
Ib n.u'l-Ar abi, genel olarak, metotdan yoksun ve eklektik tipte bir filozof
olarak nitelendirilebilir. Onun usltıbu belki de, Prof. B r o wne' ın
12. E.G. Browne, Literary History of Persia, II, (Cambridge 1928), s. 497.
13. Câmi, Nefalnit, s. 634.
14: Şa'rkini, Yevetkit, s. 10.
15. Ayni eser, s. 10.
16. Kütübt, Feviit el— Vefayat, e. II. ss. 301-302.
ve Makkarrde e. I, s. 407'de bulunmaktad ır.
17