tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

Hellenistik unsurun Hristiyan254 ve Yahudi dü şünürler tarafından geni ş
ölçüde de ğiştirildikten ve hatta onun bu de ği şik şekli baz ı İslam filozoflar ı
veya H all â c gibi Stıfilerin ellerinde daha fazla de ği şlikliğe tâbi tutulduktan
sonra İ b nu'l- Ar a i'ye ula şmış olmas ı pek muhtemeldir. KWH Kelâm' ın
bütün üretici ve yarat ıc ı faaliyetlerinde esash bir İlke olarak Teslis'e verilen
a ğırlık bir Hristiyan damgas ı ta şımaktad ır. Fakat ibnu'l- Ar abi'yi etkileyen
Hr ıstiyanh ğm kendisi de ğil, onun alt ında yatan felsefe idi. ib nu'l-
Ar abrnin teslisi üç şahs ın (uknumun) değil, sadece göreli (nisbi) cihetlerin
bir teslisidir. Muhammed'in Hakikati bile üç k ısımd ır: 255 Bu, mant ıki akılyürütmenin
üç unsuru v.b. olsa gerektir. İ bnu'l-Arabî bu dü şünceyi pek
cesur bir şekilde a şa ğıdaki gibi deyimlendirir: "Her ne kadar bir olsa da,
benim. Sevgilim üçtür"25 6 .
b u'l- Ar abrnin Kelâm doktrini ile Incil ve St.
John'un ilk mektubunda ortaya kondu ğu şekliyle Hristiyan Kelâm doktrini
aras ındaki bir ba şka dikkate de ğer benzerlik, Muhammed'in Hakikati ile
İsa'nın (Kelâm) her iki doktrinde ele ahnma tarz ında aç ıkça gösterilmi ştir.
İsa, Baba ile Mem aras ında bir arac ı, "zamana tâbi âlemin tezâhür etti ği zamans
ız Hayat't ır... Kelâm, Baba'n ın şerefidir: onda ve onunla Allah' ın ezdi
olarak kendisine yerle ştirdiği bütün zenginlikleri zamanda te şhir eder... Vahyedilen,
rehber v.b., v.b. O'dur" 257. Bütün bu tasvirler ayn ı şekilde ibnu'l-
Arabrnin doktrininde bulunan Muhammed'in Hakikati ile Yetkin İnsan'a pek
iyi bir şekilde uygulan ır. Fakat buna ve İ bnu'l- Ar ab rrlin nazariyesinde Muhammed'in
(Muhammed'in Hakikat ının) Hristiyan Kelâm nazariyesinde İsa'-
ninkine bir dereyece kadar benzer bir yer i şgal etmesine ra ğmen, iki nazariye
aras ındaki fark sonunda esasl ı olarak kal ır. İ b nu'l - Ar a rnin Muhammed'i,
bütün peygamber ve velilerde yerle şik akli İlke, Kutup sayan görü şü ( Methodius'u
takip eden) M a c ari u s'un "Kelâm' ın ( İsa'nın) dindâr nefslerle birlenmesi"
görüşüyle baz ı benzerlikler göstermektedir. Ona göre, "her nefsde bir İsa doğar"
2' 8 Fakat bnu 'I- Ar abi, Muhammed'in Hakikat ının külliliğini her şeyde
yerle şik akli İlke olarak ifâde ederken, bu noktan ın da ötesine geçer. Ayr ıca
gördük ki, İ b nu '1 - Ar abi her türlü "ittihad" (birlenme) ya da "hulül" fikirlerini
mutlak surette reddeder ki, bunlardan ikincisi Hristiyan doktrininin
temelidir. Muhammed'in Hakikati ulühiyette bir ikinci şah ıs olarak de ğil,
belirli bir cihetten Allah' ın kendisidir259. Sonra Hristiyan doktrinindeki Ba-
254. Özellikle İskenderiyeli Kilise Babalar ı .
255. Fuslîs, s. 429; türk. çev., ss. 309-310. Kar., Fusils, s. 205; türk. çev., ss. 124-125.
256. ibnu'l-Arabi, Terciimiin İng. çev., R.A. Nicholson, Londra 1911, ss. 70-71; kar.,
Futühât, III, s. 171.
257. Bak., Inge, Christian Mysticism, ss. 46-48.
258. Bak., Inge, Personal Idealism and Mysticism, Paddock Lectures 1934, s. 79.
259. Kar., Nicholson, Studies in Islamic Mysticism, s. 87.
87