tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

Göreli (izitfi) varlık, zahiri âlemdeki bütün tabii şeyler gibi fiil halinde
ya da güç halinde (ibrıu'l-Arabi bazan buna mümkün diyor) olabilir.
Daha önce de aç ıklad ığımız gibi, Ibnu'l-Arabi"yokluk" deyince ya,
I. Varlık mertebelerinden hiçbirinde varl ığa sahip olmayan e şya, yani
sırf yokluk (el-adem el-mahz); ya da,
II. Bu mertebelerden birinde var olup, di ğerinde olmayan e şyayı anlıyor
ki, buna dahil şu sınıflar ı görüyoruz:
1 Zihinde yalnızca fikirler ve kavramlar olarak varolan ve d ış alemde
varlığı mümkün olmayan e şya,
2. Mümkün, hatta muhtemel varl ıklar olan, fakat d ış alemde fiilen var
olmayan e şya.
"Sırf yokluk" hiç bir zaman dü şüncemizin objesi olamaz: di ğer yokluklar
ise, bu obje olabilir ve fiilen bu objedirler. S ırf yokluğu bildiğimizi tasavvur
ederken gerçekten bildi ğimiz şey, onun z ıdd ı (mant ıki çeli şiği), veya yolduğunun.
sebebidir. (e ş-şart el-musahhihu li-nefyihi) 2 6.
e) Zorunluluk, imkan ve imkans ı zl ı k
Zorunlu (vetcib) varlıktan, varlığı kendiliğinden zorunlu varl ık anla şılır;
diğer bir deyi şle, o kendiliğinden vard ır ve bu da ancak Allah't ır. Mümkün
(zorunsuz) varl ık, varlığı için hiç bir zati veya zorunlu sebep olmayand ır,
yani onun varl ığı ve yoklu ğu aynı derecede mümkündür. Imkans ız varlık,
yokluğu bir sari sebep tarafından gerektirilen varl ıktır. A`yein es-Sabita'ya
"mümkün varlıklar" ad ını vermesine ra ğmen, Ibnu'l- Ar abi'nin ö ğretisinde
"mümkün" (veya zorunsuz)'un yeri yoktur. Gerçekte, ona göre, onlar zorunludurlar;
şu anlamda ki onlar zorunlu olarak fiile ç ıkması gereken güçlerdir.
Onlar, filozoflar ın vticib el-vudid bi'l-gayr (varlığı ba şkas ıyla zorunlu) dedikleri
şeydir. Ib nu'l-Ar abi filozoflar ın bütün varolanlar ın ya kendili ğinden
zorunlu ya da varl ığı, varlığı kendiliğinden zorunlu bir ba şkasıyla zorunlu
olduklar ı esas ından hareket ederek mümkün kategorisini inkâr ettiklerini
söylerken, onlarla çat ışma halinde görünüyor. Ibnu'l- Ar abi devam ederek
şöyle diyor: "Bununla birlikte, ârif imkan ı kabul eder (bu sadece sözde
bir kabüldür) ve onun (gerçek) yerini (yani zorunlulu ğun yaln ızca mant ıki
kar şıt ı olarak) mümkünün ne demek oldu ğunu, neden dolay ı mümkün olduğunu
ve gerçekte vtıcib el-vuctid bi'l-gayr ile ayn ı oldu ğunu bilir'''. Fakat ibnu'l-
26. Kleinere Schriften..., s. 11.
27. Fuilıs, ss. 66-67; türkçeye çeviri, s. 35.
27