tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

ibnu'l-Arabrnin alemde tezahür eden her şeyi kendisinde özetleyen Yetkin
Insandan anlad ığı da budur. O, "âlemin ruhu —sebebi, felekler (gök küreleri),
makamlar ı, hareketleri v.b. dir".
Büyük Varl ık' ın ((demin) ruhu
Bu küçük varl ık ( İnsan Tdır.
Onsuz Allah demezdi,
En Büyük ve Kudretli Ben'im.
Benim mümkün bir varl ık olu şum,
Veya benim "yok olu şum" yahut da yeniden dirili şim
Seni perdelemesin.
Beni tetkik edersen (görürsün ki)
Ben büyü ğüm ve her şeyi ku şatan.
Benim zât ımla teztihür eder
Ezeli ve zamanda o/an232.
Bu, hayvâni insan (el-insan el-hayavâni) de ğil, İ b nu'l - Ar a brnin kullandığı
kesin anlamda "ak ıllı" insan, Yetkin insand ır. Bu, bütün Peygamber ve
Velilerin, ya da kelimenin tam anlam ıyla "Ariflerin", kapsam ına girdiği sınıft
ır.
Her şey, gücü nisbetinde, külli Akli İlke'yi ortaya koyar233. Canl ı olmayan
varl ıklar bile, İ b n u'l - Ar a brnin akli ad ın ı verece ği kendi iç kanunlar ına
uyduklar ı müddetçe, bu gizli aklîli ği gösterirler. Yarat ışın tamam ı, en aşağı
madenden tek ve e şsiz mahiyeti dolayısıyla yücelen en yüksek insan türü
(Yetkin İnsanJ'a kadar, akli bir yap ıdır. " İnsanın", diyor ib nu'l- Ar abi,
" şerefini ve âlemdeki yerini ancak Allah' ı mükemmel bir şekilde zikretmesini
bilenler bilir"2 34. O, Allah' ı mutlak olarak "bilme" imkan ı, kudreti dahilinde
olalı tek yarat ıkt ır. Gerçekten de onun arac ılığı iledir ki, Allah Kendisini bilir;
çünkü o, Allah' ın tezahür halindeki bilincidir. Diğer yarat ıklar ise, Allah' ın
mahiyeti hakkında, kendileri hakkında bildikleri kadar ını bilirler; çünkü görülen
nesneler O'nun S ıfatlar ından ba şka bir şey de ğildir. Onlar ın bilgisi kendisinde
Allah' ın bütün s ıfatlar ını bir araya getiren İnsanınkine kıyasla eksik
ve yetersizdir. Meleklerin Allah hakk ındaki bilgisi bile eksiktir. Onlar Allah' ı
Görülen Alemle hiç bir ili şkisi olmayan a şkın bir Hakikat olarak bilirler. Sadece
İnsan, Allah'ı hem Hak olarak hem de Halk olarak bilir; çünkü o, kendisi
(Yetkin İnsan) Hak ve Halk235, iç .ve d ış (Idam ve ziihir) 23 6 , ezeli ve zaman-
232. Furûlait, I, s. 152.
233. Fusıls, s. 34; türk. çev., s. 17.
234. Ayn ı eser, s. 325; türk. çev., s. 223.
235. Fust-ıs, s. 36; türk. çev., s. 18.
236. Ayn ı eser, s. 31; türk. çev., s. 15.
81