tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

Bir kimsenin penbe bir fare gördü ğünü söyledi ği zamanki hükmü, İ b nu'l-
Ar abi'nin görüşüne göre, o kimsenin muhakkak bir şey görmü ş olmas ı, yani
idrakinin muhakkak objective bir şeyle şartlanmış olmas ı dolayısıyla gerçektir.
Bu "bir şeye" penbe bir fare demek, duyular ın değil, zihnin bir hatas ıdır.
Serap olayı gibi bütün vehimler ibnu'l- Ar abi taraf ından bu şekilde aç ıklamr.
D ış hakikatlara mutab ık olmayan ve herhangi bir d ış nesne tarafından
şartlanmanu ş olan hükünder hayal-gücünün uydurmalar ı ve dolayısıyla
zorunlu olarak yanl ışt ır. ibrı u'l-Ar abi devamla, "böylece zihnin duyular ı
idare etti ği tarzda akl ı idare eden akli bir güç (meleke) tahayyül etti ğimiz
takdirde, böyle bir gücün akla nazaran, zihnin duyulara narazan hata yapt ığı
tarzda, hata yapabilece ği, yani böyle bir gücün akl ın apaç ık önermelerinden
bazılarının, akla zorunlu olarak gerçek göründükleri halde, yanl ış olduğunu
belirtmesinin muhtemel -olduğu tasavvur edilebilir" diyor. Ibnu'l-Arabi
böyle bir melekenin (yetinin) olup olmadığım söylememektedir. Asl ında onun
üzerinde durmak istedi ği şey, yukar ıda sözü edilen türden zorunlu bilginin
kendiliğinden gerçek olduğu ve bazan yanlış olduğunu belirtilmesinin sebebini
ise zihnin ya da bir ba şka esrarengiz "hakim"in hatal ı hiikmün.ün te şkil etmesidir.
b) Hadsi (Sezgiye dayanan) ya da Bât ıni Bilgi
Zorunlu bilginin üç çe şidinden üçüncüsü (yani hadsi bilgi) en önemli
olanıdır ve İ bnu'l-Arabi'nin bilgi felsefesinin çekirde ğini te şkil eder. Diğer
safiler gibi o da mant ıki aklın sahip oldu ğu bilgiden tamam ıyla farkl ı olan bir
bilgi çe şidinin imkamna inanmaktad ır. Bu bilgi çe şidi bu defa d ış nesnelerin
değil, Hakikat ın kendisinin vasıtas ız idraki, ba şka deyi şle aklın muhtemel
ve sadece tahmini bilgisine kar şılık şeylerin ne iseler o olmalar ı halindeki hakikatlar
ının bilgisidir30L. Spinoza'nın insan bilincinin "Amor intellectualis
Dei" (akli Allah a şkına) garkoldu ğu bir hal olduğunu söylediği üçüncü bilgi
türü (Scientia intuitiva) buna pek benzemektedir" 2.
Sâtiler bu bilgi türüne ınakal olarak "zevk" (vas ıtas ız idrak) ad ını verirler.
Bu deyim bir kavrama fiilinden çok bir iç idrak hali olan vas ıtas ız tecrübe
haline işaret eder. Bazan buna ilahi bilgi (ilm ledünni=ledünni bilgi), sırlar ın
301. Futiihat, I, ss. 38-39. İ bnu'l-Ar abi'den önce Hallâc, insan akl ıııın hakikatları kavrama
gücünden yoksun oldu ğunu ileri sürmü ştür. "Dü şünceler sadece münasebetleri ortaya koyan
fikirlerdir". Bak., Tevasin, s. 16. Gerçek bilgi do ğrudan doğruya Külli Nefsten cüz'i nefslere,
ya da Hallac'm deyi şiyle, "Nûrdan nura" (Teviisin, s. 34) intikal eder. Hank "Hakk" ın
bilgisi ile tfıl ve arz dedi ği şeye tekabül eden "görülen" in bilgisi arasmda bir ay ırım yapar.
"Hakk"ı bilmek, kendin görmektir: zihnin bilgisi s ınırlı ve dolayl ıdır. Bak., Tevasin, s. 75.
302. Bak., Joachim, A Study of the Ethics of Spinoza, Oxford 1901, s. 181.
100