tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

in ve ib nu'l - Ar abrnin. dü ştüğünü sand ığı= temel hata "S vardır" şeklindeki
varl ık önermesini "S, e s ıfatına sahiptir (e=varlık)" önermesine e şit
olarak yorumlamaktan, ba şka deyi şle, varl ık önermesini yüklemli gibi ele
almaktan do ğmaktad ır: Yani onlar varl ığı mahiyete yüklerler. Böylece İ ş-
r akiler ve İ bnu'l- Ar ab rnin yapt ıklar ı gibi, "varl ığı" bir nitelik sayarak
"S, e'dir (e=varlık)" olumlu önermesini ileri sürmek (hiç olmazsa zihnimizde)
daha önceden var olan S varl ık sıfat ına sahiptir demektir ki, bu bir totolojidir.
Diğer taraftan "S, e'dir (burada e=var-değil)" olumsuz önermesi (hiç değilse
zihnimizde var olan) S, e s ıfatına sahip de ğil demektir ki, bu da kendisiyle
çeli şiktir. "S, p'dir" (P gerçek bir s ıfat olarak) türünden her önermede daima
"S vardır" varlık önermesi i şe karışmıştır, ve "S vardır" önermesinin anlam ı
şudur: S teriminin anlam ında içkin olanlardan ba şka baz ı s ıfatlar önemsenecek
derecede S'ye yüklenebilir, ve "S var-değil'dir" önermesi ise şu anlamı verir:
Anlamında içkin olanlardan ba şka önemsenecek derecede S'ye yüklenebilen hiç
bir s ıfat yoktur; S'nin kendisi daima belirli bir anlama sahip olup, hiç de ğilse
zihnimizde vard ır. Bu, tüm varl ığın kayna ğı olarak Mutlak Varl ık (veya Varolmak)
hakkındaki ibnu'l- Ar abrnin sözünün, Mutlak Varolanla ayn ı ve ondan
ayr ılmaz olan Mutlak Varl ık tüm varl ığın ve bütün varolanlarm son kaynak
ve sebebidir, şeklindeki ifadesine indirildi ğini ispatın diğer bir yoludur.
c) Varl ık ve Varolmak. Yokluk ve Var-de ğil
İ b n u '1- Ar abi, "Varolma"y ı varhk' ın bir türü (nevi) sayarak, bu ikisi
aras ında önemli bir ayır ım yapar. Varl ık'a sahip olan her şey, varl ık' ın
mertebeleri veya düzeyleri ad ını verdiği şeyin birinde veya di ğerinde tezihür
ederse, "varolma" ya sahiptir, denebilir. İ bnu'l- Ar abi bunlar ı 4'e tandit
eder: a) d ış alemde bir şeyin varlığı (vuctid e ş-sey' fî aynihi), b) akıledilir
varlık (vuctid e ş-şey' fi'l-ilm), c) bir şeyin konuşulan sözlerde varlığı (vuctid
eş— şey' fi'l-elfetz), ve d) bir şeyin yaz ıda varlığı (vudid e ş- şey' Fr-ruktim). İster
zamanda ister ezeli olsun varl ık'a sahii, olan her şey bu mertebelerden
birinde veya diğerinde yahut da hepsinde birden var olmal ıdır. Hepsinde veya
bir kısmında var olmayan her hangi bir şey s ırf yokluktur ve hakk ında bunun
ötesinde hiç bir şey söylenemez. Bununla beraber, ib nu'l- Ar abi, daha sonra
görece ğimiz gibi, yokluğu "sırf" veya "mutlak" s ıfat ı olmaksızın tamam ıyla
farklı bir anlamda kullanır. Eğer bir şey, bu varlık mertebelerinden birinde
değil de, diğerinde varsa, bu şeye yokluk denebilir; öyleyse o, var olmad ığı o
belirli mertebede bir yokluktur. Bu 4 düzeyde varl ık şekillerini aynı cinse ait
saymakla o, en büyük hatay ı işlemiş görünüyor. S ımrlamış olmas ı gerekirken,
"varolan" terimini, modern felsefede yaln ızca zihinde varl ığı olan soyutlar
(abstracta) şeklinde bilinen ak ıledilir türlerin aksine, zaman ve mekanda tezâhür
eden d ış dünyadaki şeylere inhisar ettirmiyor. Masa (somut şey), masa kav-
25