tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

verilmi şti. Bunun tamam ıyla mantıki olan manzaras ı üzerinde ise, ilk bölümde
durulmu ştu. Şimdi konunun meafizik cihetinin daha ayr ınt ıl ı bir izalunı
vermek bu bölümün hedefidir. I nu'l- Ar abrnin Hakikat nazariyesi
vandet-i vucâdcu bir nazariyedir. Bu nazariye bir kaç kelimelik kendi sözleriyle
şu şekilde özetlenmi ştir: Yücelik Kendisi onlar ın zatlar ını (dytinuhe ş )
te şkil etti ği halde, şeyleri yaratan Allah'a aittir" 167. Fakat bu, ne türlü bir
vandet-i vudidculuktur
Burada Allah' ın mutlak, sonsuz ve ezeli bir varl ık, bütün varolan, var
olmu ş ve var olacaklar ın kayna ğı oldu ğu faraziyesinden yola ç ıkarak tedricen
bir akosmism şeklini al ır. Buna göre, Görülen Alem, Halikat ın ötesinde uzanan
sadece geçici bir gölgedir. Sonlu ve zamanda olan her şey, hayal mahsulü ve
gerçek-d ışıd ır. Vandet-i vuefidculu ğun bu şekline iki yoldan biriyle ula şılabilir:
I. O, ya Allah' ı her şeyi ku şatan ezeli bir Hakikat sayan dini bir Allah
anlayışının sonucudur ve bu anlay ışın kökü genellikle Sâfi tecrübelerde bulunur;
II.
Ya da Hegel'in deyi şiyle, var olan her şeyin te şkil ettiği Hak veya
Mutlak' ın asl ında bir, ezeli ve sonsuz, bilinemez ve bütün tecrübelerin üstünde
olduğu faraziyesinin sonucudur. Bu, tak ınılan daha felsefi bir tav ırd ır.
Buna göre, Hakk'a Allah demek, ya da üçüncü tekil ş ahıs zamiri ile O'ndan
bahsetmek gerekmez, hatta ço ğunlukla öyle denmez ve o şekilde bahsedilmez.
Birincisinin, ib nu'l- Ar abi ve ekolü dahil, Islam vandet-i vudıdeularm ın
kendi öğretilerine ula şt ıklar ı bir yol olduğu anla şılıyor. Onlar bu yolda ister
istemez kendilerini, ö ğretilerine mant ıki bir şekil vermek için, şu ya da bu
felsefi diyalektik şekline ba şvurmak zorunda bulmu şlard ır. Ibnu'l-Arabi'nin
durumunda ise, bu diyalektik, Allah' ın varlığını kanıtlamaya giri şmez; çünkü
O, bütün kamtlamalarm ötesindedir. O, tek ba şına mümkün varl ıkları acyan'
anda tezâhür eden Kendi varl ığının kanıt ıd ır „168. O'nun her yerde ve her
zaman var olan varl ığını kanıtlamak nas ıl mümkün olabilir "Allah'dan
ba şka hiç şey yoktur; yoktur varl ıkta O'ndan ba şkas ı. Bir yer bile yoktur ki,
orada bütün şeylerin Zat' ı bir olsu ıı l®. "Kimden kaç ıyorsun; varl ıkta sade
o vard ır"'" "Gözüm O'nun yüzünden (Zat' ından) ba şka şey görmez 171
167. Fudthât, II, s. 604.
168. Ayn ı eser, I, ss. 554, 593, 1. 17; 600, 1. 18.
169. Ayn ı eser, I, s. 884. Kar., Ayn ı eser, II, s. 531, 1. 1.7.
170. Ayn ı eser, II, s. 206.
171. Yüz=Zat. Ibnu'l-Arabi, Kur'ân'dan s ık sık şu âyeti nakleder: "O'nun yüzünden ba şka
her şey yok olur” Kur., XXVIII, 88.
61