tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

6. "Allah'tan ba şka" her şeyin, hatta "fenâ" fiilinin kendisinin yok olmas
ı. Bu mertebenin hallerinden biri, safinin muhakkak surette kendisini müşahade
eden kimse olarak bilmeyi b ırakmas ıd ır. Temasa eden ve edilen Allah' ın
kendisidir. Allah sonsuz hallerinin. (şu'an), yani tezâhürlerinin, hepsinde
görülür.
7. Allah' ın bütün s ıfatlar ının ve onlar aras ındaki münasebetlerin, yani
Allah' ın, filozofların dediği âlemin "Sebebi" olmaktan çok "Hüviyeti" (Asla)
olarak tema ş as ının yok olmas ı. Safi o zaman alemi bir sebebin eseri de ğil,
"zuhur halindeki bir Hakikat olarak" (Hakk fi Zuhur) görür. Sebepliliğin,
Yaratan, Müdebbir, Vahib v.b. gibi ilahi Adlar ın anlams ızl ığını idrak eder.
Bu son merhale Ibnu'l- Ar abi gibi vandet-i vueadeu bir safinin bütün tasavvuf!
çaba ve gayretlerinin son hedefidir. Her şeyin asil birli ğinin tam bir
şekilde idrakidir. Sadece bu, onun bütün tasavvuf! felsefesini özetler. Bu
bölümü şu noktalar ı işaretle bitirece ğim:
1. Yukarıda tasvir edilen fena metebeleri genel anlamda tasavvuf! say ı-
lamıyacak kadar fikri bir mahiyet arzetmektedir Bunlara tasavvuf! tecrübeden
çok tasavvuf! felsefenin mertebeleri demek gerekir. il ı nu'l- Ar abi,
bu mertebelerden baz ısinı ( ınelelâ, 3. mertebe) ya şayan, kendisi de dahil, hiç
kimseyi tanımadığını itiraf etmektedir.
2. Bunlar Ma s sign,on.'un diliyle ibnu'l- Ar abrnin ekolüne mensup
olan sâfilerin "arifâne içe katlann ıalarmı"40° özetler. Ibnu'l- Ar abi (daha
önce aç ıkladığımız üzere mant ık! bir karakteri olan) yarat ıc ı tekâmüle inanır.
Bu mertebelerden o, Mutlak' ın bizim bilgimize ini şinde geçirdiği bütün mertebeleri
aynı derecede mant ık! bir yolla tekrar katetmek sûretyile as ıl vatana
do ğru bir seyahate ç ıkar. Bu mertebelerden sonuncusu, yani 7. si ibnu'l-
Ar abrnin mutlak birlik makam ı (menzilet tenzih et-tevhid=tevhidin tenzihi
makam ı) ile aymihraol.
3. Sözü edilen safi fena mertebelerinden her birinde varl ığın aslı birliğinin
pek çok manzaralar ından biri ya da di ğeri safi tarafından idrak edilir.
Mesela, mutlak Şeriat veya mutlak irade, veya mutlak Hüviyet v.b., v.b.,
olarak Allah...
4. Fenâ' ıun her mertebesine bir bekâ mertebesi kar şılıktır: Geçici olan
(fâni) zâhir, kal ıcı olan (bâki) ise hakt ır (gerçektir).
5. Ibnu'l- Ar abi'nin tasavvunun son hedefi "gerçek bilgi" dedi ği şeye
ula şmakt ır ki, bu, görünüşe göre, hadiselerin çoklu ğu olarak tasavvur edilen
400. Bak. Encyclopedia of Islam (eski bask ı), s. 769.
401. Futülıtit, Il, ss. 767-768.
130