tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

ve x, y veya z'nin kendilerini seviyoruz demek, onlara ibadet ediyoruz demek
gibi, cehâlettir 474 .
ibnu'l-Arabi, kendi tasavvufi a şk nazariyesini, Hallâc gibi, hu-
M1 veya meze ile izah etmeyi reddeder. Hulûlcular ı n dediklerine kat ılırsa
da, yorumlamalarda onlardan ayr ılır. Genellikle H all â e'a atfedilen kesinlikle
bir huhıl ya da meze nazariyesine i şaret eden bir çok m ısralar naklederse
de, bunlar ı kendi vandet-i vucad doktrinine göre izaha çal ışır475. Hallâc'm
huhu nazariyesi şu me şhur mısralarda aç ıkça terennüm edilmi ştir:
"Ben beni sevenim, beni seven de benim.
Bir tek bedende bulunan iki ruhuz biz.
Beni gördüğünde O'nu,
O'nu gördüğünde de her ikimizi görürsün". 476
ibnu'l-Arabi ise daha çok Spinoza'ya benzemektedir. Biz Allah' ı veya
herhangi bir şeyi seviyoruz, Allah' ın bizde veya herhangi bir sûrette Kendisini
sevdiğini demek istiyoruz. S p in o z a da ayn ı fikri şu kelimeleri° ifade
eder: "Biz Allah' ı ezdi olan bir ba şka severiz, çünkü bizim Allah sevgimiz,
bizde, Allah' ın Kendisini sevmesidir. Nitekim biz Allah' ı ezeliyet sûretinde
tamr ız, çünkü bizim Allah' ı anlayışımız Allah' ın, bizde, (veya biz olarak)
Kendini dü şünmesidir" 477.
Aşkın üçüncü çe şidi tabii a şktır. Bu a şkın hedefi sevilen nesne ne olursa
olsun, kendini tatmindir. Manevi a şkta, nefs ve bütün arzular ı Maşuk
uğruna feda edilir. Tabii a şkta ise, fedâ edilen a şık olunan nesnedir. İbnu'l-
Arabi bütün tabii, fizyolojik ve hatta mekanik cazibeleri ihtiva eden asil
aşk (el-hubb el-unsiiri) dediği şeyi tabii a şka ithal eder. Bunu bile en a şağı
ve kaba şeklinde ilahi a şkın bir tezahürü sayar.
e) Güzellik A ş k ı n Temelidir
Ibnu'l-Arabrye göre, a şk kendi ba şına bir son de ğildir; zati bir de ğeri
yoktur. Bütün a şkların temeli ve sebebi Güzelliktir. Bu görü ş İ b nu'l-Ar a-
bi'derı çok daha önce İbn Sina tarafından ileri sürülmü ştür. Ona göre, a şk
bütün şeylerdeki ilk muharriktir (hareket ettiricidir): O her şeyi ayn ı zamanda
Ezdi Yetkin (Ezdi Wintil) olan en Güzelin elde edilmesine yöneltir. Allah' ı
severiz, diyor ibnu'l-Arabi, çünkü Allah Güzel'dir. O da bizi ve bütün
474. Futâhât, II, s. 431, 1. 2 vd..
475. Bak., meselâ, Fudthât, II, s. 445; III, s. 155.
476. Tevetsin, s. 134. Kar., H all â c'm di ğer şiirleri, Tevasin, ss. 133, 134.
477. Joachim, A Study in Spinoza's Ethics, Oxford 1901, s. 305.
151