tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

ise akla aittir. Böylece bu iki bilgi türünden her birinin mahiyetinin ne olduğu
hususunda şu sorular ortaya ç ıkmaktad ır: Nas ıl elde edilir Akli nefsle
akıl ve bunlarla külli nefs aras ında ne gibi bir ili şki vard ır İ bnu'l-Arabi
bu sorulara cevap verirken, tasavvuf ö ğretisinin becerikli bir izah ını da bize
vermektedir.
a) Çe ş itli Öneme (Hüküm) Türleri
Bilgi sadece türde de ğil, elde edildiği yollar bak ımından da farkl ılık
gösterir. Ibnu'l- Ar abi, bu ilkeye dayanan bir önermeler (ya da önermelerle
ifade edilen hükümler) tasnifi vermektedir. Ona göre, normal olarak bütün
bilgiler 6 meleke ile elde edilir: Bunlar be ş duyu ve ak ıldır. ( İ bnu'l-Ar abi
aklı da bir meleke sayar). Bunlar say ıca farkl ı, fakat asl ında birdir298. Bununla
birlikte baz ı kimseler vard ır ki, bunlar şeylerin bu normal kurallar ına uymazlar:
Onlar bütün bilgi türlerini sadece duyular ından biri ya da ötekiyle elde
ederler; baz ılar ı da bilgiyi hiçbir duyu ya da meleke ile elde etmezler 299 .
ibnu'l-Arabi kehânet, telepati, ipnotizma ile elde edilen bilgiyi, daha da
önemlisi hadsi (sezgiye dayanan) ya da bat ıni ad ını verdiği bilgi çe şidini
anormal saymaktad ır. Geni ş anlamıyla, ibnu'l- Ar abi bütün önerme ya da
hükümleri iki ana s ınıfa ay ırır:
1. Zorunlu hükümler. Bunun alt ında şu bölümler bulunur:
I. İdraklere ait olan bütün hükümler (tamam ıyla idraklere ait, yani
zihnin i şe karışmadığı bilgiler).
II.
Baz ı akli bilgiler. Bununla ibnu'l-Ar abi, öyle görünüyor ki,
tamam ıyla matematik ve si.ıfi mant ığın a priori (apaçık) önermelerini kastetmektedir.
III. Bütün lıadsi (sezgiye dayanan) hükümler (batıni hükümler) 3°°.
2. Mümkün hükümler. Bunlar ın alt ında da hem ziline hem de duyulara
dayal ı hükümler yer al ır.
Zorunlu hükümlerle ibnu'l- Ar abi, zorunlu olarak gerçek olan hükümleri
kasteder. Mümkün hükümler ise, gerçek olabilen, fakat gerçeklikleri zorunlu
olmayan hükümlerdir. Idrak hükümleri, ibnu'l- Ar abi'ye göre, objektive
hakikatlara uygun dü şmedikleri için yanl ış sayılabilirler, fakat İ bn.u'l- Ar abi
yine de bir şeye uygun dü şmeleri dolayıs ıyla zorunlu olarak gerçek ad ını verir.
298. Futiihât, I, s. 278.
299. Ayn ı eser, I, s. 279.
300. Bergson'un kulland ığı anlamda kullanılan sezgi (hads )kelimes iyukar ıda izah edilen hükümlerin
üç çe şidini de içine alır.
99