tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

BÖLÜM IV
İBNU'L-ARAB İ'N İN DINI —
AHLA',K ve ESTETIK
İbnu'l-Arabi'nin Evrensel Dini
ib nu'l- Ar abrnin vandet-i vuctıd görü şü kesiminde ula şılan netice
şu idi: E ğer ibnu'l- Ar ab Vninki gibi metafizik bir sistem herhangi bir din
şeklinin doğmas ına sebep olacaksa, bu dinin mant ıki olarak muhakkak evrensel
bir tabiat ı olmalıd ır, yani theistik olmay ıp tasavvuf': bir din olmal ıd ır.
Bu sisteme göre, bütün tarikatlar (yollar) Allah'a ileten bir "do ğru Yol"
(et-Tarik el-emem) 405'a iletmektedir. En kaba putatap ıcılık şeklinde"' en soyut
din felsefesine kadar, ibnu'l- Ar abrnin ifadesiyle, do ğru olarak (yani
vudıd görü şüne göre) yorumland ıklarında, Allah hakk ında inançlar ı"' yer
aldığı görülen dinlerle kar şıla şmaktarz". Çok say ıdaki diğer inançlarla
birlikte, Tektanr ıcılık ile Çoktanr ıc ılık, onun nazariyesi ışığında yorumlandıklar
ı takdirde, evrensel dinden ba şka bir şey de ğildir. Ona göre, Tektanr ıcı-
Ula Çoktanr ıc ılık aras ındaki fark, Bir'le Çok aras ındaki mant ıki farka kar şılıkt
ır. Çoktanr ıcılık, çoktanr ıya inananlar ın, Bütünün mutlak Birli ğini idrak
edememelerinden do ğmuştur ki, bu idrak edemeyi ş dolayısıyla bunlar nihayette
bölünemez olan Varhk' ı bölünebilir sayarlar. "Gerçekte", diyor Ib nu'l- Ar ab i,
"Allah' ın şeriki yoktur" 407, çünkü O, şerik denilenler de dahil, her şeyin ayn'
405. Fushs, s. 8; türk. çev., s. 3. Et-Ta ılk el-emem, "asli Birliğin Yolu" (et—Tanik el-Ahadiyye)'
dir.
406. İ b nu '1- Ar ab bu görü şü "ve minhacen" (ve bir yol) kelimesini "ve minha etre" (ve ondan,
yani bu dinden o meydana geldi) şeklinde okuyarak şu Kur'ân âyetine dayand ırmaya çalışmaktadır:
"Her biriniz için bir din ve bir yol yapt ık", Kur., V, 52. Bu dinden bir
evrensel dini (vandet-i vueild sistemini) kastetmektedir. Fakat Kur'ân' ın ifâdesini tahrif
ettiği ve âyetin anlam ını tamamıyla de ği ştirdiği açıktır. Fusits, s. 405; türk. çev., s. 286.
407. Fusils, s. 380; türk. çev., ss. 265-266.
132