tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

Spino z a'mn Ortaça ğ Yahudi felsefesi arac ılığı ile İslam felsefesinden pay ını
aldığı bilinmektedir. Bu konuda H. A. W olfs on'un "Philosophy of Spinoza,
Unfolding the Latent Processes of His Reasoning" (Cambridge, Mass. 1948)
adlı eseri bize yol gösterecek niteliktedir. Bu bak ımdan Affifrnin yapt ığı
kar şılaştırmaları anlayışla kar şılamak gerekir.
Bu tür kar şıla şt ırmalar daha geni ş bir ölçüde, hatta bazan a şırılıklara
kaçarak, Türk bilgini Mehmet Ali Ayni taraf ından da yap ılmışt ır. Onun
Türkçe yazd ığı " Şeyh-i Ekber'i Niçin Severim" ( İstanbul 1339-1341) adl ı
eseriyle, Frans ızea'ya Ahmet Re ş it tarafından yap ılan çevirisi (La Quintessence
de la Philosophie de Ibn-i-Arabi), bunun örnekleriyle doludur. Şüphesiz,
Ayni'nin yapt ığı kar şdaştırmalar ve buldu ğu ortak noktalar yarardan
yoksun olmamakla birlikte, bu tür kar şılaştırmalarda ihtiyat ı elden b ırakmamak
gerekir.
Bu arada, Sayın Prof. Dr. Nihat Keklik'in "Muhyiddin İbnu-l-Arabi,
Hayatı ve Çevresi" ( İstanbul 1966) adl ı eserindeki bir iddias ına da de ğinmeden
geçemiyece ğiz. Sayın Prof. Keklik'in belirtti ğine göre, (s. 9) "H. S. Nyberg'in,
H. Corbin'in, A. Perrier'in, Dr. Affitrnin ve bilhassa tasavvuf sahasındaki
ara şt ırmalar ıyla otorite haline gelmi ş olan R. A. Nieholson'un vs.
çalışmalar ı ibnu'l-Arabryi avrupâi bir anlay ışta tasvir etmi şlerdir; fakat
bunlardan ilki istisna edilecek olursa, di ğerleri ve hattâ burada isminden söz
edilmeyenler İbnul-Arabrnin sadece baz ı cepheleriyle me şgul olmuş ve tam
bir ibnu'l-Arabi monografisi meydana getirememi şlerdir". Affifrnin İ bnu'
1- Arabryi avrupâi bir anlay ışla ele ald ığı iddiası, ancak yukar ıda sözünü
ettiğimiz faz ı zorunluklar aç ısından ele al ındığında geçerli sayılabilir. Fakat
ikinci iddianın haklı olmadığı, eserin muhtevas ı kısaca incelendi ğinde ortaya
çıkacakt ır. Muhakkak ki, her eserde oldu ğu gibi, bu eserde de baz ı eksikliklere
rastlanacakt ır. Fakat bu eksiklikler, Ibnu'l-Arabrnin tasavvuf felsefesinin
bütünüyle ele al ınmamış olmas ından de ğil, konunun geni şliği dolayısıyla
sadece anahatlar ını vermekle yetinilmi ş olmasından doğmaktad ır.
Affifi bunu, kendi Önsöz'ündeki şu sözlerle belirtmektedir: "Burada konu
her yönüyle incelenmi ş sayılmaz. Dolay ısıyla bu kitab ı yazmakla ibnu'l-
Arabrnin tasavvuf felsefesinin oldu ğu kadar, taraftarlar ının felsefesinin de
herhangi bir bölümü veya tamam ının anla şılmas ı için bir anahtar hizmeti
görebilecek olan dü şünce yap ısın ın yahn ana çizgilerini vermeyi ba şarabil
dimse kendimi tatmin olmu ş sayaca ğım".
Bugüne kadar ibnu'l-Ar abi nin felsefesini bütünüyle ele alan. tiirkçe bir
eser yaz ılmamışt ır. Mehmet Ali Aynrnin yukar ıda sözünü etti ğimiz eseri,
sadece yazar ın ibnu'l- Ar abi ile bat ı düşüncesi aras ında mü şahade etti ği
baz ı benzerlikleri ele almaktad ır. İ smail F ennrnin eseri (Vandet-i Vuctsıd ve
8