tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

a şka tür bir münasebet olsun, her çe şit münasebeti yükleriz. b n.u.'1- Ar abi
buna, Görülen Âlem, "Görünü ş " ve "yokluk"11 3 v.b. adlar ı n ı
veriyor. Fakat görünü şte bir çokluk olmas ına ra ğmen, Görülen Âlem, her
parçası Bütün (Kül) ve Bütün'ün tüm hakikatlar ını ortaya koyma yeteneğinde
olan zâti bir birliktir114.
II. Tasavvufi sezgi yolu bir yana, do ğrudan doğruya bilmediğimiz ya da
alg ılamadığımız, fakat varl ığın ı mant ıkla (ak ıl yürüterek) ç ıkardığı= Hakikat.
ibnu'l- Ar abi buna, sadece Zorunlu Varl ık'a has olan s ıfatlar yüklediğimizi
ileri sürüyor ve ona theistik anlamda Allah, inançlar ımızda yarat ılan
Allah (el-Hakk el-mahlak fi'l-i`tik ıld)115, adını uygun görüyor. Bu, sadece
hayâli ve subjective bir Allah't ır ve O'nun hakkındaki kavrayışımız çe şitli
fertlere ve toplumlara göre de ğişir. Fakat ibnu'l-Arabi'ye göre, Allah' ı
mutlakhk ve küllilik (tümellik)'ten yoksun kılan ya da ba şka bir ilâh ın, hattâ
Görülen Âlemin hakikat ını kabul ederek O'nun birli ğini herhangi bir şekilde
eksik b ırakan bir kavray ış çoktanr ıc ıd ır. Tam bir Allah kavray ışı, öyleyse,
Hakikat' ın, ba şka deyi şle hem âlemin içinde hem de üstünde olan Allah' ın,
iki yönünü (içkinlik ask ınlık=tesbih ve tenzih) içine alan bir kavray ışt ır.
Daha sonra görece ğimiz gibi, bu, Ibnu'l-Arabrnin Din Felsefesindeki ba şlangıç
noktas ıdır.
Ibnu'l-Ar abi devam ederek, bunu yapmaya mecbur edildik, çünkü
Görülen Meme yüklediğinnz s ıfatlar kendi mant ıki kar şıtlar ını gerektirirler;
mümkün (zorunsuzluk) zorunluluğu gerektirir, görelilik mutlakl ığı, sonluluk
sonsuzluğu v.b. gerektirir ıı 6 . Bu mant ıki kar şıtlar, ancak bu şekilde kavranan
bir Hakikat'a uygulanabilirler. "Rububiyetin s ırrı'n ın anahtar ı sen'sin (Görülen)"
1". I ile II'de kavranan Hakikat aras ındaki esasl ı fark I'de içkin s ı-
fatlar ın (stfcit et-te şbih) mantıki kar şıt ı olan Allah' ın a şkın sıfatlar ının (sıftıt
et-tenzih) uygulama alanının olamamas ıdır. Allah ile âlem aras ında (sünni
anlamda) herhangi bir münasebeti ifâde eden s ıfatlar, İ bnu'l-Ar abi tarafından
aç ıklanır; böylece biz gerçekte sadece iki s ıfat türüyle kar şı kar şıya
b ırakılırız: Allah'a has olan a şkın, Görülen Meme özgü olan içkin• bunlardan
her biri ise, Hakikat' ın bir yönünü aç ıklar. Dolayısıyla her ne kadar Allah' ın
Zât'ı bütün ye şillerin, bütün yuvarlaklar ın ve bütün i şiten ve görenlerin zat ı
113. Plotinus'un "madde"sine iyice yakla şıyor. Bak. Enneads, III, 6. 7.
114. Fusils, s. 295.
115. Fusils, s. 352 ;türk. çev., s. 242.
116. Fusits, s. 212; türkçe tercümede yeri tespit edilememi ştir.
117. Fusils, s. 146; türk. çev., s. 82. Ibnu'l-Arabi bu sözü Tusterrye atfeder. Peygambere
ait olduğu iddia edilen "Kendini bilen Rabbini de bilir" hadisini anlaman ın bir şekli de
budur.
48