tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

3. İ bnu'l-Arabi Cehennemle Cennet aras ında hiçbir fark bulunmad ığını
aç ıkça belirtir. Çünkü herkes için kurtulu ş olduğuna göre, bunlar aras ında
nasıl fark olabilir Muhakkak ki, lanetlenmi ş olanlar Cehennem ate şinde
kalacaklard ır462, fakat yine de orada sadece vasila'nin (Allah'a yakla şmanın)
istisnasıyla, Cennetin bütün nimetlerini (mecâni el-cenne) tadacaklard ır.
ibnul- Ar abi bütün cennet adlar ını cennet ehlinin oldu ğu kadar, cehennem
ehlinin de tatt ıkları çe şitli saadet türleri şeklinde yorumlar. Onlar ın hepsi de
hazz ı (na'im), ebediliği (huld), me'var (s ığtnmay ı), selâmet v.b. yi tadacaklard
ır. Allah' ın rahmetine sahip olanlarla lanetlenenler aras ındaki tek fark,
e ğer varsa, şudur: Birinciler Rabbin tecellisini görüp463, ilk görünü şünde onu
idrak edeceklerdir; ikinciler ise ilkin onu tamyam ıyacak kadar perdelenmi ş
olacaklar, fakat perdeler kalkt ığında bu fark da kaybolacakt ır.
ibnu'l-Ar abi, tavsif etmekte büyük gayret ve titizlik gösterdi ği gerçek
Cennet ve Cehennem fikrini bu şekillerde izah yoluna gider. Mead (öldükten
sonra dirilmek) hususunda ilı n.u'l-Ar abrnin hiçbir şüphesi olmadığı anlaşılmaktad
ır. Çünkü, ona göre, hayat devaml ı ve kesintisizdir. Var olan Bir
Tek Varlık olduğu için bir tek de hayat vard ır. Bu dünya ve öteki dünya
denilen şeyler, daha önce de söyledi ğimiz gibi, görülen ve görülmeyen cihetlerinden
ba şka bir şey de ğildir. ibriu'l-Arabi orada "gelecek hayat" ın ya şanaca
ğı bundan ba şka bir âlemin varlığını ısrarla inkar eder. Şu anda Bir'de
yaşamaktayız; öldükten sonra da böyle ya şamaya devam edece ğiz. Fakat
hal böyle olsa bile, ibnu'l- Ar abrnin sisteminde Cennet ve Cehennemin
(geleneksel cennet ve cehennem olmalar ı gerekmez) yeri olabilir mi Ba şka
deyişle, kendisinden geldi ğimiz bir evrensel Zat'a ya da Nefs'e dönü şümüzden
sonra da, tamam ıyla ruhani türden de olsa, herhangi bir çe şit haz veya elemi
tadacaklar ı tasavvur edilen.ilir mi Ibnu'l-Ar abi, öyle görünüyor ki, müspet
elemi daha önce de gördü ğümüz üzere, inkâr etmektedir. "Allah' ın ihtar ının
gerçek hiçbir gayesi yoktur"4 64. Ayni zamanda ebedi azâp hususunda Kur'an'
da herhangi bir i şaret de yoktur: Kur'ân' ın bütün söylediği Cehennemdeki
ebedi hayatt ır, fakat bu ebedi azâpla ayn ı şey de ğildir; çünkü, ona göre,
Cehennemdeki hayat acisiz olacakt ır46 5 .
"Her ne kadar küfür ve isyan ehli",
462. Kur'an'da, "muhakkak ki Ben, cehennemi cin ve insanlarla tamam ıyla doldururum"
(Kur., XXXIII, 13) şeklinde bahsi geçen Allah'm ihtanm yerine getirmek için...
463. Kendisini el-Hakk ad ıyla gösterdiği zaman, Fusgs, s. 213; türk. çev., 135.
464. Fusgs, s. 153; türk. çev., s. 87.
465. Futahat, III, s. 100, 1. 9 a şağıdan. Gariptir ki, cehennemdeki ebedi azab ın inkarı İ bn
Teymiye'ye atfedilir. Ona göre, bir zaman sonra cehennem ehli cennete nakledilecektir.
Bu konuda şu hadisi nakletmektedir: "Nefsim elinde olan Allah'a and olsun ki, öyle bir
zaman gelecek, cehennemin kap ıları bomboş sallanıp duracak ve zemininde tereotu yeti şecektir
(yani zemini serin olacakt ır)". Caluz da ayn ı görü şe bağlanmıştı •: Bak., ehrist
ani'de el-Câhiziyye. Mürci'e, özellikle C ehm b. S afvan, hem Cennetin hem de Cehennemin
ebediliğini inkar etmi ştir. Bak., Ebül-Hasan el-Makalat
ne şr.: H. Ritter, e. I, İstanbul 1929, ss. 148-149.
147