tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

Rasyonalizmini Sûfîli ği, Maniliği Zerdü ştliiğii ve daha bir çok Iran ve Yunandan
alınmış fikirleri ve mezhep ayr ılıklar ını hep bir arada bulmaktay ız. Bunlar ı
daha küçük ölçüde ibnu'l-Arabrnin kitaplar ında buluyoruz. Fakat Ihvân .
es - S afâ risâlelerinden ald ığı şeyleri, onlara kendi vandet-i vud ıdcu fikirlerini
a şılamak saretiyle, kendi arzu etti ği şekilde yorumlamış bulunmaktad ır.
Ibnu'l-Arabi, do ğrudan olsun bat ıdan olsun, kendi vandet-i vucildeu
anlayışım şekillendirmekte yard ımc ı olabilecek her dü şünceyi bir araya gerirmiştir.
Bu sebeple Ihvân es-Safa risâleleri d ışında ba şka hiçbir kaynak
onun gibi derleyici (eklektik) bir dü şünür için daha verimli olamazd ı. Onlardan
aldığı şeyleri, t ıpkı İslam dini ve onun muazzam literatürü ile ilgili olarak yapmaya
çalıştığı gibi, sistemine yerle ştirmeye çal ışmışt ır. Ibnu'l- Ar abi,
ismacilileriu özellikle Ihvân es -S afâ'ya has nazari türdeki ö ğreti ve metotlarımn
etkiledi ğ tek İslam mutasavvıfı da de ğildir. Aynı etki bir ba şka yerde
de görülmekte ve ayn ı sebebin benzeri bir eseri meydana getirdi ği ortaya ç ıkmaktad
ır. Mesela, Halepli Sühreverdrnin safi felsefesi ile İ bn Sebcin'inkinde
ibnu'l-Arabi ve Ihvân es -S afa'mn felsefesinin bir çok bölümlerine
benzeyen dikkate de ğer hususlar bulunmaktad ır.
ibnu'l-Arabrnin, Ihvân es-S afâ risâlelerinde yer alan şeylerden çok
Yunan felsefesine, mesela, özellikle Kelâm görü şüne Philo Judaeus ve
Stoahların felsefesine a şina olduğu bir gerçektir. Böyle bir felsefeye nas ıl
aşina olduğunu söylemek ise kolay de ğildirs". Öyle görünüyor ki, ibnu'l-
Arabi, bu arada İslam Yeni-Eflatuncular ından ve F arübrden, özellikle
Kur'ân'daki Kalem, Levh ve Arş kelimelerini Plotinus'un İlk Akıl, Evrensel
(Külli) Nefs, Evrensel Cisim v.b. kar şılığı olarak kullanan ikincisinden çok
şey öğrenmi ştir.
d) ibnu'l-Arabi ile Ihvân es-Safâ'n ın birle ştikleri Noktalar
İ bnu'l-Arabrnin, hayat ı boyunca, herhangi bir ismacili fırkaya mensup
olup olmad ığını bilme imkanlar ıudan yoksunuz. Böyle bir fırkaya mensup
olmaması ise pek muhtemeldir. İ bnu'l- Ar abi, İsmailileri s ık sık suçlamakta
ve bir çok hususlarda onlara sald ırmaktad ır. Fakat onlar ı küçük görmekle
beraber, o da, Gazali gibi, devaml ı olarak onlar ın fikirlerinden ve ıst ılahlarından
yararland ığını çoğunlukla unutmaktad ır. Ibnu'l-Arabrnin felsefesini
izah metodu yani İslami nasslardan ba şlıyarak yava ş yava ş onları tadil etmek
sûretiyle arzu etti ği felsefi fikri onlara i şleme ve nihayet onlar ı açıklama tarz ı,
aslında Ihvân es-S afâ' ıunki ile aynıdır. ibnu'l-Arabryi bu yola sürük-
506. Bu fikirlerden bir ço ğu o sırada ortal ıkta dolaşmış olsa gerektir. B ınu'l-Arabi ve daha bir
çok sufi ve filozoflar bu havay ı teneffüs ediyorlard ı. Bu fikirler aynı zamanda yunanca
kaynaktan, Hristiyan rahip ve filozoflar ı vasıtasıyla şifahi olarak da yay ılmış olsa gerektir.
163