tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

üzerinde çal ışanlar ın pek iyi bildikleri bir tarzda, ondan kendi görü şünü
ç ıkar ır'"4. Ayn ı şeyi hadislere de uygular. Fakat ibnu'l- Ar abi'nin, sistemiyle
ilişki kurduğu hadislerden bir ço ğu oldukça zay ıf ve şüpheli olduklar ı
için, biz burada Kur'ân'a ve onu kendi için nas ıl ele aldığına i şaret etmekle
yetinece ğiz. Nakletti ği Kur'ân âyetleri iki ana guruba ayr ılabilir: a) Vandet-i
vudıdeu bir tevile elveri şli olanlar, ve b) böyle bir tevile elveri şli olmayanlar.
Nazariyede ibnu'l- Ar abi tevili kötülemekte ise de, asl ında Kur'ân' ı
tevilden çok daha kötü bir anlama metodunda karar k ılmaktad ır. Dilini
ve gramerini bozma pahas ına da olsa, Kur'ân' ı kendi vandet-i vudıd görü şüne
uyacak şekilde yorumlamaktad ır. Bazan Kur'ân Yeni-Eflatuncu bir sistem
haline girer, bazan da bir ba şka felsefe türüne bürünür. Dolay ısıyla genellikle
anladığımız şekliyle Kur'ân' ı bulmamız güçle şir.
Ibnu'l-Ar abi, Kur'an'da istedi ği her şeyi bulur. Ayn ı tevil metodunu
benimsediği takdirde, ba şka herhangi bir metinden de ayn ı sonuçlar ı çıkarabilirdi.
Aç ıkça görülmektedir ki, bir çok yerde Kur'ân' ın müphemli ği ve her
türlü fikrin bir kar ışımından ibaret olu şu, ib nu'l- Ar abi'nin onu bu tarzda
kullanmas ını kolayla şt ırır. Söz anlam ının vandet-i vuci'ıdeuluğu ile uygun
düştüğü yerlerde baz ı âyetleri söz anlamlanyla kabul etmektedir. Kur'ân' ın
bu türde âyetlerle dolu oldu ğunda şüphe yoktur 541 . Kur'ân' ın Allah' ı bir
taraftan tamam ıyla münezzeh ve e şsiz bir uhihiyet olarak tasvir edilirken,
öte yandan da i şiten, gören, elleri, ayaklar ı ve yüzü olan biri olarak tasvir
edilmektedir. Allah yerle göklerin nurudur. Her yeri o derece doldurur ki,
"kuyudan a şa ğı bir ip salarsan, O'nun üzerine dü şer" (Hadisler). Biz nerede
isek, O da bizimle beraberdir; O, bize şandamar ımızdan daha yak ınd ır. Tabii
ve ahlaki sahalarda, bütün fiillerin yap ıcısı, tek fail sebep v.b. olarak tasvir
edilir. Kur'ân'daki bu ve di ğer bir çok Allah tasvirlerinden ibnu'l- Ar abi
zevk al ır, çünkü onlar ı dış görünü şlerine bakarak kabul etti ğinde, tabir câizse,
iyice i şleyip sistemine dokudu ğu vandet-i vuctidcu fikirlerle yüklü bulmas ı
muhakkakt ır. Öte yandan söz analam ının ona hiçbir faydas ı olmuyorsa, metni
dâhiyâne bir filolojik cihaz yard ımıyla, izah ını arzu etti ği her görü şü elde
edecek tarzda tevil yoluna giderek, bize, tamam ıyla yeni bir Kur'ân verir.
Bir disiplin olarak Tasavvufun Kur'ân tarafından me şdı sayılmas ına gelince,
Ibnu'l-Ar abi bu konuda en küçük bir i şaret bulduğu anda Kur'ân' ın
otoritesine ba şvurmakta güçlük çekmez. Kur'ân' ın fazla kanaat eden saz
540. Nicholson, Studies in Islamic Mysticism, s. 149.
541. Meselâ, Kur., VIII, 7; XLVIII, 10; LXXXV, 20; II, 110; LVIII, 8; XV, 29, v.b.,
Vandet-i vuciıd görü şünü desteklemek için Ibnu'l-Arabrnin s ık s ık zikretti ği hadisler
şunlardır: "Ben gizli bir hazine idim", "Nefsini bilen Rabbini de bilir", v.b..
170