tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

2. Hadsi bilgi halinde nefsin yok olmas ı. Burada Bütünün adi birli ği
tecelli eder. Bu, Ibnu'l- Ar abrnin üzerinde durdu ğu tasavvufi tecrübe
cihetidir. I bn tı 'l- Ar abi' nin pe şinden ko ştuğu hatas ız bir tabiat ın bilgisidir.
Gerçek anlamda "ben Allah oldum" veya "nefsime ölüyüm" demek
cehalet; yaln ız kendi nefsini tasavvufi tecrübede görmek şirktir. Yetkin Safi,
bundan dolay ı, Allah' ı ve kendi nefsini tasavvufi tecrübede, hem tasavvufi
bilgi hem duygu olarak (ilmen ve halen); kendi nefsini ise ancak tasavvufi
bilgi olarak (ilmen lâ hâlen) 393 gören kimsedir, yani yetkin safi hem Hüviyeti
hem sareti tan ıyan, fakat onlar ın asil birliğini ve saretin mutlak yoklu ğunu
da idrak eden kimsedir. Bu, ibnu'l- Ar abi'ye göre, bu hayatta safinin
ula şabilece ği en mükemmel fena'd ır: Gerçek fenâ öldükten sonra sür-etin tamamıyla
kayboldu ğu zaman ula şıhr.
Böyle bir görü ş, ib nu'l- Ar abi'nin metafizik Hakikat nazariye i ile tam
bir ahenk halindedir. Safilik,safinin Hakk' ın gerçek bilgisi pe şinde ula ştığı son
noktad ır. Bu, Plotinus'da da oldu ğu gibi, "doğrudan do ğruya irtibat halinde
bir olarak Ezeli'yi kavramakt ır ki, burada cüz'i nefs Noas'a yak ınlığnu idrak
eder" 3'. "Nefs, Bir'i yabanc ı ve harici bir şey olarak de ğil, aslında ne ise o şekilde
tem.a şa eder ve onunla tam birlik halinde nefsini kaybetti ği müddetçe onda
bulunur ki, bu, akıl ve ilmin ötesindeki bir durumdur" 395. ibnu'l- Ar a Unin
ulaştığı tasavvufi neticelerin, gördü ğümüz gibi, metafizik sistemleri aras ındaki
farka ra ğmen, P1 ot i nu s'un ula ştığı neticelerle mutabakat halinde olmas ı dikkat
çekicidir. Bunlardan İ bnu'l- Ar abi'ninkiler daha mant ıkidir. İbnu'l-
Ar abi'nin görüşüne göre, Bir'i kendisi olarak veya kendisinde tema şa eden
ciiz'i nefs Bir'i hiç terketmemi ştir. Plotinus'a göre ise, Bir'in ancak uzağındaki
bir sudaru veya yans ımas ıdır; buna ra ğmen birliğini gerçekle ştirir.
Bunlar uzla ştır ılmas ı güç, birbirinden farkl ı iki ifadedir.
c) Tedrici bir Süreç olarak Fena
İbnul' - Ar abi'ye göre, fena yedi mertebeden ibaret olan tedrici bir süreçtir.
Burada safi, sezgi (zevk) ile Allah'a nispetle kendi gerçek yerini bilir.
Bu mertebeler şunlard ır:
1. Günahın yok olmas ı (el-fena can el-mectısi). Eski safiler bununla bütün
günahlar ın terkini anlam ışlardır. Fakat İbnu'l- Ar vandet-i vudid
nazariyesine göre, bu, böyle bir halde safinin (ahlaki hükümlerinin hedefleri
olarak değil, fiil olarak) bütün fiillerin do ğru olduğunu idrak etmesi demek-
393. Bak., Mevalci` en—Nucrım, ss. 29-30.
394. Kar., Enneads, IV, 8; II, 1. 6.
395. Enneads, IV, 9; V, 5.
128