tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

sına ço ğunlukla kendisi düşmektedir. Onca en sonunda subjective olan Allah
ile âlem ikiliği , yaz ılar ında ço ğunlukla her zaman kabul etmeyi istedi ğinden
çok daha somut ve gerçek olarak görünür. Sadece subjective münasebetler
şeklinde beliren S ıfatlar ço ğunlukla uknumla ştırdmış olmakla birlikte, bu,
ibnu'l- Ar abrnin motafizik nazariyesinden çok şiire olan e ğilimine işaret
eder. O, salt bir filozof de ğildir. Dolayısıyla ondan tam bir mant ık! tutarlik
beklenmemelidir. Onun Allah' ı tamamen vandet-i vucudcu ya da theistik
yahut da Yeni-Eflatuncu tarzda de ğil, ancak bu üçün bir kar ışımı, en yüksek
hayali türden bir kar ışım olarak tasvir edilmelidir.
d) İlahi İ simlerin İki Yönü (Manzaras ı )
ib nu'l- Ar Bir'le Çok ya da Allah ile Görülen Alem aras ında yaptığı
tek ayır ım, daha önce de aç ıklandığı üzere, farkl ı bir tarzda ilahi İsimlerin
iki m.anzaras ı şeklinde de ifade edilir. Bir birlik ve asl ında ilahi Zatla
bir sayılinca, İsimlerin "etkin" oldu ğu, yani her ismin Bir'in faaliyetinin
sonsuz i şaretlerinden birini ya da di ğerini belirtti ği söylenir. D ış dünyada
tezahür eden bir Çokluk olarak, ba şka deyi şle d ış alemin kendisi olarak bak ıldığında
(çünkü dış Mem ilahi İsimlerden ba şka bir şey değildir), onlar edilgin
ve kabildir (alıcıdır). Birinci cihete ibn.u'l-1- Ar abi, et-tahakkuk
(Hak'k ın görüş noktas ı), ikincisine de et-tahalluk (Yarat ılanın görüş noktas ı)
diyor. Fiili tezahürü husûle getiren ikisi aras ındaki münasebet ise ta(alluk
adını ahyor ı 5 3.
Acyan es—S(ibita'ya nazaran dü şünülünce, İlahi isimler de etkindirler,
çünkü bunlar gizlilik (subrıt) halindeki Görülen Alem'den ba şka bir şey de ğildirler,
ve yeri gelince a`yan es-sâbita d ış âleme nazaran etkindir. Bütün bunlar
üst ve alt'dan müte şekkil bir silsileyi meydana getirirler. Üst alta nazaran
etkin, kendisinden üstte olana nazaran edilgindir..
Fakat ibnu'l- Ar abryle birlikte biz, daima kapal ı bir dü şünce devresi
içinde seyrederiz. Kendi metafizik Bir ve çok ö ğretisini aç ıklama zahmetine
girerken, hepsini salt bir subjectivelik sayar. Bu kapal ı devrede hangi noktadan
ba şlarsak ba şlıyalım daima tekrar ba şladığımız noktaya döneriz. Bu
(düşüncede) ne kadar ço ğalt ılırsa ço ğalt ılsın, ya da imzan varl ıklar ın çokluğu
bazan da say ısız S ıfat ve isimlerle nitelenen Bir Zât olarak kavranmaya
çalışılsın, en sonunda, tek ba şına yaln ız tek Bir Hakikat oldu ğu, sözünden fazla
hiç bir şey kazand ırmaz. Onun hakkındaki bütün bilgimiz subjective ve
bo ştur. Çokluk olmad ığı gibi, S ıfat ya da İsimlerin çokluğundan -edilginlik
153. Şerh Esıntı) Allah el—Husnrl, elyazmas ı Loth. Kat. 658, varak, 1-22. İ bnu '1-Ar abi burada
ilâhl İsimlerin iki manzaras ı ve aralar ındaki münasebeti aç ıklar.
55