tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

ve kula ğını O'nun sözünden ba şkas ını i şitm.ez"'". Bu diyalektik ayn ı zamanda
ne bütün varl ıkların aslında bir oldu ğunu kan ıtlamay ı ne de Allah'tan ba şka
herhangi bir varl ığın imkans ızlığım ispatlamayı düşünür; çünkü bu, zaten
kabul edilmiş bir husustur. Bununla birlikte, bu diyalekti ğin tek amacı, insan
aklının içkin olan eksikli ğini ve zatî bütünü bir bütün olarak kavramadaki
başar ıs ızlığın! ve sözü edilen görülen nesnelerin çoklu ğunun kendi ba şlarına
hiç bir hakikatlar ı olmadığını ve (çokluk olarak) onlar ın me şruiyetinin tek
sebep ve izahuun, onlar ı anlad ığımız şekilde olduğunu ispat etmektir.
b) Islam ın Allah' ı ve Vandet-i Vucild'un Bir'i
islamın Allah' ı kavramından metafizik hakikat kavram ına, İslanun
birliğinden, yani islam ın basit tektanr ıcı öğretisinden (tevhid) felsefi vandet-i
vucad ö ğretisine, yani "Allah'dan ba şka ilah yoktur" önermesinden. "varl ıkta
Allah'tan ba şka hiç bir şey yoktur" şeklindeki tamamıyla farkl ı bir önermeye
intikal etmek, Müslüman vandet-i vudidcular için at ılan kolay, kolay olmakla
beraber, me şru olmayan ve affedilmez bir ad ımdı . Şirke (çoktanrıctlığa)
düşme korkusu idi ki, onlar ı, Allah' ı sadece mevcut olan tek ilâh şeklinde
değil, aynı zamanda tek hakikat ve tek Varl ık olarak da tasavvur etmeye
zorlamıştır. Bu intikal, ib nu'l- Ar ab rnin "Risalet el-Halve" adlı eserinin
ilginç bir metninde aç ıkça görülmektedir. İ b nu'l- Ar abi burada diyor ki:
"Senin tüm halvet (inziva) meseleni aç ık ya da kapal ı olarak herhangi bir
türden şirkle ve mutlak inanç içinde bütün sebep ve vas ıtalar ı,bütün ve parçay ı
inkar etmekle bozulmaya!' birlenme (tevhid) dolayısıyla, Allahla kar şı kar şıya
gelmek üzerine temellendir; çünkü gerçekten sen böyle bir tevhid'den yoksun
isen, muhakkak şirke dü şersin." 173. Sadece Allah ile kar şı kar şıya gelmek ve
O'ndan ba şka bütün sebep ve vas ıtalar ı (vesei'it) inkar etmek, müslümanlar ın
tevhid öğretisidir. Fakat Allah'tan bile bütün sebeplilik fikrini iptal etmek
(ki "bütün" kelimesi bunu belirtir) ve "mutlak birlenmeyi" (et-tevkid el-mutlak)
ileri sürmek (biz ibnul-Arabr ııin mutlak birlenme ile ne demek istedi ğini
biliyoruz) vandet-i vueildcu bir ö ğretidir.
Bilinçli ya da bilinçsiz olsun, bu intikali sa ğlad ıktan sonra Müslüman
vandet-i vucadeular, kendi mevkilerini tespit etmeye ve ö ğretilerini do ğrulamaya
çal ışmışlard ır. Bunlar aras ında felsefeye dönük olanlar ise, kendi hatas ız
delillerini vecd tecrübesinde buldular ki, burada onlar kendi paylar ına bütünün
birliğini ve Bir'in her şeyde içkirıliğini hissettiler. ibnu'l- Ar abi her iki
172. Futrıltat, Il, s. 604.
173. Elyazma Loth. Kat., 657 2, var., 14.
62