tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

e) Hallâc' ı n Ibnu'l-Arabi'ye Etkisi
Ibnu'l-Arabi'nin görü şünü etkiledikleri söylenebilen sfifiler aras ında
Hallâc' ın en büyük etkiyi yaptığı anla şılmaktad ır. Öyle görünüyor ki,
Ibnul'Arabi, Hallâc' ın tasavvufi sözlerine yak ından â şinâ idi. Hattâ
"es-Sirâc el-Vahhâc fî Serh Kelâm el-Hallaç" adıyla Hallâ c' ın deyimlerine
bir şerh yazd ığı samlnıaktad ır528. Ayr ıca Ibnu'l-Arabi, Futâhât'ının bir
çok yerlerinde Hallâc'a at ıflarda bulunmakta, bir kaç hususta onu nakletmekte
ve kendi vandet-i vucildeu görü şlerini yerle ştirecek ya onlar ı desteklemekte
ya da reddetmektedir 529 .
Ibnu'l-Arabrnin. sisteminin genel olarak incelerken, Hallâc ve görü ş -
leri, hangi noktalarda birle şip hangi noktalarda Ibnu'l-Arabrninkilerden
ayrıldıklar ı ve ibnu'l-Arabrnin sistemindeki en hayati noktalardan baz ı-
larının nas ıl Hallaç' ın fikirlerinden esinlendi ği hakkında daha önce baz ı iş â-
retlerde bulunmu ştuk. Burada ise bu hususlar daha ba şka bir kaç ıyla birlikte
özet şeklinde tekrar edilecektir.
1. Bir ve Çok meselesi. Bu, Hallâç' ın Lâhât ve Nâsât veya Ttil ve Arz
görü şünün tadil edilmi ş bir şeklidir530. (Bak. Bir ve Çok Hakk ındaki Böl.).
2. Kelâm görü şü ve Muhammed'in ezelde varl ığı meselesi. Hallâc' ın
Huva Huva's ı ile Ibnu'l-Arabi'nin Yetkin İnsani (bak. Kelâm Böl.).
3. "Muhammed'in Nuru" nun do ğrudan do ğruya bir tecellisi olan ba mi
bilginin mahiyeti (bak. Kelâm Böl.).
4. Bizatihi Allah'a ait olan Birlik ile O'na atfedilen Birlik aras ındaki
fark (bak. Tenzih ve Te şbih Böl.).
5. Hakkın perdesi olan Halk Memi (bak. Hüviyet ve S ıfatlar Böl.) 531 ,
528. Bak., Massignon, La Passion d'al-Hallâc, 2 cilt, Paris 1922.
529. Bak., Futiihât, I, s. 219; II, ss. 15, 165, 445, 478, 720; III, ss. 22, 51, 52, 155; ve IV, ss. 105,
309.
530. Bak., Futilhilt, I, s. 219.
531. Bak., Tevasi ıı, s. 73; Massignon, Quatre textes relatifs a Halide, Paris 1914, s. 80'de H all a.c
diyor ki:
"Benimle Senin an ında benim enniyem beni rahats ız ediyor.
Lütfunla enniyemi ortadan kald ır".
Öyle görünüyor ki, I b nu '1- Ar a b i'nin şu sözüyle anlatmak istedi ği de budur: (Fuslis)
Halk Alemi kendi kendisinin perdesidir (Ve kova cayn el—hicab alt ı nefsihi). Ş ehristanI
ennun kelimesini zatın kar şılığı olarak kullan ıyor (II, s. 336). Ibnu'l-Ar abi de Futfihtıt'
ında (IV, ss. 49-50) diyor ki: Herhangi bir şeyin enniyesi, onun hakikat ıdır. Fakat İ bnu'l-
Ar abi bu kelimeyi kullanma şeklinde tutarl ı de ğildir. Bazan onu Hüviyyet'in (O'lukun)
zıddı olan Ben-lik'in kar şılığı olarak, bazan da ya Allah' ın ya da herhangi bir eüz'i hiiyiyetin
zât ı anlamında kullanır. Bak., Futillıclt, IV, s. 50 ayetler.
167