tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

Ar abr- nin görü şüne göre, âlem Bir Zat' ın süretlerinin çoklu ğu de ğildir de
nedir "Ebedi olarak mühürlenecek olan öteki âlem" bu ilahi Zat'd ır. Ba şka
deyişle Hakikat' ın D ış yönü ebediyyen yok olacak ve sadece İç yön kalacakt ır.
Bu, Ib nu'l- Ar abrnin nazariyesinin mant ıki sonucudur, fakat yine
de hazan. Yetkin İnsan'a bir ba şka anlamda, yani Yetkin insan'in bir kozmik
ilke olarak alemi fiilen muhafaza etti ği, koruduğu ve denetledi ği anlamında,
alemin muhafaza edicisi ve koruyucusu ad ını verir249. Sfifinin yarat ıcı faaliyeti
hakkında söylenecek şey, burada da ayn ı şekilde söylenebilir. Fakat İbnu'l-
Arabrnin bazan yapt ığı gibi, iki ayr ı şeyi, yani alemi muhafaza eden, koru
yan ve ona hayat veren bir kozmik İlke olan Külli Kelâm (hakikatlar ın
Hakikati ya da Hz. Muhammed'in Hakikati, yahut da No ıls, v.b., v.b.) ile
bu İlke'nin somut tezâhürleri, yani "Yetkin İnsan" kategorisinde dahil olan
insanlar s ınıfını birbirine kar ıştırmamal ıyız. Öyle görünüyor ki, Yetkin İnsan'a
gerçek anlamda bütün alem;n koruyucu ve deneVcisi ad ını verdiğinde,
bundan ya fena ad ı verilen safi tecrübede kendisini Nolisla ayn ı sayan
Yetkin İnsan, Allah- İnsan, ya da Noüs (Hakikatlarm Hakikati), yani yarat
ıcı ve akli İlke, daha ziyade ikincisi olarak Allah' ı anlar. Hal böyle ise
"Yetkin İnsan" art ık bir insan ya da bir suret de ğil, külli İlke, Allah'ın Kendisidir.
Onun yetkinliği, yetkin olan her şeyde tezâhür eder. "Madenlerin en
yetkini olan", diyor ibnu'l- Ar ab "alt ın, en yetkin bitki olan şecer el-vakvâk
(vakvak a ğacı) ve en yetkin hayvan olan İnsan, Yetkinliklerini ona (Yetkin
İnsan'a) borçludur". "Yetkin İnsan, alemin hakikatlar ına ilahi hakikatlar ı
ilave etmi ştir; bunlardan dolay ı Halifelik haklı olarak ona isnat edilir. O
(Yetkin İnsan), her siirete üflemi ş ve kendinden bir ruh yaratm ışt ır; ve süret
bununla hayat bulmu ştur" 2", v.b, v.b.. Aç ıkt ır ki, burada ib nu'l- Ar abi
Yetkin Insandan insanı, peygamberi ya da veliyi anlamaz, daha ziyade
onun demek istedi ği, Ruh el-Kuds ya da Hakikatlar ın Hakikati. veya
Muhammed'in Hakikati yahut da Allah' ın Kendisidir. Bu durumuyla ibnu'l-Arabrnin
böyle bir İlke'ye Yetkin İnsan demeye hakkı yoktur.
11) ibnu'l-Arabi'nin Kelâm Ö ğretisinin Kayna ğı ve Genel
Mülahazalar
Bildiğim kadar ıyla ibnu'l- Ar abi, çe şitli kaynaklardan al ınan ve bir
birlik haline getirilen ve islam ın İlk Kelkm ö ğretisi diyebilece ğimiz terkibi
249. S iihre ve r di Mak Lal "daha yüce âlemden (yani insan nefsinden) ak ıp gelen nar, Kudret
ve Bilginin hayat suyudur (el-iksir ) ve âlem ona boyun e ğer; çünkü ar ınmış nefislerde
Allah' ın nurunun bir yans ıması temsil edilmi ş ve yarat ıcı bir ziya onlarda temerküz
etmiştir" derken benzeri bir görü şü ifade eder..
250. Bak. Futüheit, III, s. 571. 1. 11 vd..
85