tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

(hazret el-misal) bir yans ıma8,1 sayılır ki, bu da daha yukar ıdakinin, yani
ruhlar sahas ın ın (hazret el-ervâh) bir yans ımasıd ır. Mutlak Hüviyetin yans ı-
malar' olan şeylere ula şıncaya kadar bu böylece devam eder 371. Fakat bu
sahalar (hazretler), her biri mutlak ve temeli sûrette di ğerinden farklı olan
ayrı sahalar de ğildir. Bir insan ın dış alemde duyulur bir sûrette ve ruhlar
âleminde ruhani bir surette tezâhür etti ğinden söz edilebilirse de bu, bedeninin
(fiziki sûretinin) esasta ve temeli bir şekilde ruhundan (ruhani suretinden)
farkl ı olduğunu ifade etmez. Ne de bu, "Ruhlar Sahas ı"mn esasta ve temeli
bir şekilde duyulur şeyler sahas ından farkl ı olduğu anlamına gelir. Bir defa
bu hazretlerin, anlam ı kavran ınca, ib nu'l- Ar abrnin nazariyesindeki bir çok
karanl ık noktalar daha anla şıl ır bir hale gelir. Gerç4te ne Allah ne de İnsan
herhangi bir şeyi yeniden yaratm ıştır, fakat şeylerin Allah tarafından bu "Be ş
saha" dan birinde veya di ğerinde muhafaza edildi ği 372 söylenebilir. Dolayısıyla
bu hazretlerden birinde veya di ğerinde ya da hepsinde zaten varolanlar ın
muhafazas ı anlamındaki yaratma, İnsan'a atfedilebilir. İnsanın (Yetkin İnsanın)
kalbi bütün ilahi faaliyetler için bir merkezdir. Ayna gibi, Hakikat ın
tezâhür etti ği bütün sûretleri yans ıtır. Kalbin bir gücü olan himmet vas ıtasıyla
bu hazretlerden birinde ya da daha fazlas ında herhangi bir şeyin sûreti
üzerine dikkatini teksif etmek sûretiyle, Safi o şey üzerinde mükemmel bir
hakimiyet elde eder, ve bu hakimiyet vas ıtas ıyla şu ya da bu hazretteki bu şey,
himmetin teklifi devam etti ği müddetçe, muhafaza edilir. Öyle görünüyor ki,
ibnu'l- Ar abrnin, sûfinin yarat ıcı faaliyetinden kastetti ği de bundan ibarettir.
Sûrinin kalbi, hayalgücü arac ılığıyla, kendisinde aksettirilen şeyi
yans ıt ır. Bu durumda himmetin teksif edildi ği şey, bir d ış hakikata sahipmi ş
gibi görünür; fakat onu sûfiden ba şkas ı d ış alemde göremez 373 .
İ b nu'l- Ar abrnin nazariyesinde Allah' ın yaratmas ı ile İnsanın (Yetkin
İnsanın) yaratmas ı aras ında şu fark vard ır: Allah'ın yaratmalar ı her zaman
için ve bütün ha.zretlerde muhafaza edilir, çünkü Allah hiçbir zaman yaratmalar
ım unutmaz. Halbuki İnsan ın yaratmalar ı ancak şu ya da bu zamanda,
şu ya da bu hazrette muhafaza edilir, hepsinde de ğil. İnsan yaratmalar ını
unutur unutmaz, onlar tamam ıyla varlıklarını kaybetmemekle birlikte, yok
olurlar, çünkü hiçbir şey varlığını yitirmez, ancak İnsan'ın unuttu ğu hazretlerini
yitirir.
Fakat Ib nu '1 - Ar abrnin, sûfinin yarat ıcı faaliyetinden kastetti ği bundan
ibaret olsa bile, subjective'le objective'i birbirine kar ışt ırmak sûretiyle
muhakkak sûrette esasl ı bir hata yapmış görünmektedir. E ğer varlık sahalar ı
(hazretler) sadece subjective ve yine onlarla tezâhür eden sûretler subjective
371. KListıni, Fusüs Şerhi, s. 166; Gibb, History of Ottoman Poetry, I, Londra 1900, ss. 54-58.
372. Bak., Fusiis, ss. 140-141; türk, çev., ss. 77-78.
373. Bu, yukar ıda aç ıklanan hayâ1 munfas ıl'dır.
122