tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

veya iletilmesi gibi bütün bu terimler mecazi anlama al ınmalıdır. Fakat
İ bnu'l- Ar abrnin bu konuda kulland ığı sembolik (remzi) dil, diğer yerlerde
olduğu gibi, burada da büyük bir tehlike kay-na ğıd ır. Kelime anlamına al ınd ığı
takdirde, bu hakikati açan (mu/ki) ile kendisine hakikat aç ılan ın, verilen bilgi
ile bilgiyi alan v.b. nin ikili ğini kapal ı bir şekilde ifade eder. ibnu'l- Ar abi
(Külli Nefs'e kar şılık olarak kulland ığı bir deyim olan) İlk Aklı o tarzda tavsif
eder ve ona öyle hususiyetler atfeder ki, cüz'i ak ıllardan tamam ıyla farkl ı
imi ş gibi görünür331. Fakat biliyoruz ki, ona göre, Külli Nefs cüz'i nefslerden,
ancak bütünün parçalar ından ayr ılmas ı şeklinde, ayr ılır. ibnu'lArabi, ayn ı
zamaıda, Külli Nefsle ayn ı ve bât ıni bilginin tek vericisi (el-mulld) olan Ceb-
i. kastederek Ruh'tan söz eder ve bu hususa delil olarak Kur'ân'dan
bir çok ayetler getirir332. ibnu'l- Ar abrnin kendisi de itiraf etti ği üzere, 333
ği şudur: Tek (hakikat) verici (mulki), cüz'i "hallerin" gerçekte demek istedi
deki Ruh, ke şf (verilen hakikat) ise nefsin (cüz'i nefsin) kendi ifâclesidir. İ b n u'
1-Ar abrnin nazariyesi bir şahsi idealism (personal idealism) şeklidir. Siifinin
bütün hazretlerde (mertebelerde) bilgi "ald ığı" söylenir, fakat bu bilgiyi
"veren" her hazretin mahiyetine göre, çe şitli "saretler" de görünen "ben"
(nefs)'dir. ibnu'l-Ar abi, Cebrâ'il'in Hz. Muhammed'e Kur'an' ı indirdığiııi
kapalı olarak inkâr etmektedir. Hz. Muhammed'e Dihy et el- K elbi süretinde
görünen Cebra'il de ğil, sadece Peygamberin etkin hayalgücünün bir
ürünü idi. Ba şka deyi şle, o surette kendisine görünen kendi "ben"i (ayn ı)
16334 . Muhakkak ki bazan İ bnu'l- Ar abi (Bir Zat' ın veya Bir Nefs'in) birli ği
ile zahiri çokluk aras ındaki farkı mübala ğa eder ve böylece biz, bunun sadece
onun kulland ığı dilin bir özelli ği, düşüncesinin bir hususiyeti oldu ğunu unutarak
onun dualist oldu ğu inanc ına kap ılabiliriz. Fakat burada pek yak ından
izlediği Pl otinus gibi, onun da, akli nefslerin Külli Nefsle zati birli ğine inandığı
hususunda hiçbir şüphe olamaz 335 .
Bu şekilde kavranan. Süfinirı kalbi veya nefs, tabir caizse, Allah'a Kendisini
gösteren "göz" ve O'nun Mutlakl ığı de ğil de tezâhürleri şeklinde
Kendisini bildiren âlettir, çünkü Allah' ın Mutlak olduğu bilgisi tamamıyla
Kendisine aittir. İnsanın (Yetkin İnsanın) Allah' ın ilahi Bilincinin merkezi
veya Allah' ın, İnsanın bilincinin merkez ve özü oldu ğunu söylemek, böyle bir
nazariyeye göre, ayn ı olgunun iki manzaras ını ifade etmektir.
331. Bak., mesela, Miihiyyet el—Kalb, varak. 30, k ı s ım II.
332. Bak., Futûhât, s. 750.
333. Fustis, ss. 63-64. "E ğer herhangi bir sufi (bir şahs ın) `sûretinin) kendisine, kendisinde olmayan
bilgiyi naklettiğini görürse... bu şah ıs, onun o sûrette görünmü ş olan aynı (beni)'dir.
Böylece kendisine ait olan a ğaçtand ır ki, diktiklerinin meyvas ını toplar".
334. Futrıllt, II, s. 429, 1. 11 a şağıdan.
335. Kar., Plotinus, Enneads, İng. çev., Mackenna, III, ss. 13-14.
110