tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

meselelerden söz eder ve bu hususlar ı tasvir ederken, bu konudaki nmazzam
İslam literatüründe yer alan en ince ayr ıntılar ı bile muhafaza eder. Fakat
bütün bunlara ve ib nu'l- Ar abrnin fikirlerini gizledi ği kisvenin sünni görünü
şüne rağmen, onun Cennetinin Cennet, Cehenneminin de Cehennem
olmadığını anlamak pek güç de ğildir. Ayn ı sözler bu konuyla ilgili di ğer uhrevi
teferruata da tatbik edilebilir. Onun Ahlâk'taki "determinism"i ve dindeki
vandet-i vudidculuğu, var olan veya gelecek bir alemde olmas ını tamamıyla
imkansız kılmaktad ır. Fakat yine de bu kavramlardan bahsetmektedir. Şimdi
bu kavramlardan ne şekilde bahsetti ğini görece ğiz.
Cennet ve Cehennem gibi şeyleri tasvirde İ b nu'l- Ar abi'nin ifadesi çoğunlukla
iki kısımdan ibarettir: Tasvir edilen şeyin sünni bir tablosunu veren
yap ıcı kısım, ve I b n u '1- Ar abrnin, ayn ı zamanda kendi vandet-i vud ıdcu
görüşlerini de ortaya koyarak, güç bir i ş olan bu tasvirdeki sünni tabirleri
izah et ıneyi45° üzerine ald ığı yıkıc ı kısım. Bu yap ıcı ve yıkıcı süreçler şu anda
üzerinde durdu ğumuz konuda pek aç ık olarak görülmektedir.
Önce ibnu'l- Ar abi, ço ğunlukla İslam irfamndan ald ığı arkeolojik ayr
ıntılarla dolu, aç ık bir Cennet ve Chennem tablosu çizer. Cennet ve Cehenn.emin
yerini4m pek maddeci bir tarzda "Y ıldızlı Gökküresi" (el felekel-mükevkeb)
ile "Yıldızs ız Gökküresi" (el felekel-atlas) aras ında bir yerde olarak tasvir
eder: Bu gökkürelerinden birincisi Cennet'in zemini, ikincisi ise çat ısıdır452.
ibrı u'l- Ar abi, "Toplant ı yeri" (el-mahşer), "Yol" (es-strect), "tepe" (elkesib),
K ıyamet Gününde Allah' ın saf saf meleklerle birlikte geli şi, terazi
(el-mizan), Cennetin nimetleri ve Cehennem azab ı, Cennet ve Cehennemin
tabakalar ı, orta mertebe (el-berzah), Hz. Muhammed ve di ğer peygamberlerin
şefaat ı v.b., yi tasvir eder; hatta bize Cennet ve Cehennemin şekillerini
de çizer453.
Öteki dünyan ın Cennet ve Cehennem v.b. ile birlikte tasvirini tamamlad
ıktan sonra, İ bnul' - Ar abi, kulland ığı tabirlerden herhangi birini mutad
geleneksel anlamında almam ız gerekmediğini belirtmektedir. Ha şr, berzah,
mizan, azâb, nacim v.b. gibi terimler, sadece "makamlar ın remzi timsalleri"
(me`âni tucessed)'d ır. "Hadisin bize bildirdi ği", diyor ibnu'l- Ar abi, "sadece
kelimelerdir ve bu kelimelerin ne demek oldu ğunu bulup çıkarmak, (yani
arzu etti ğimiz manay ı ona vermek) bize b ırakılmışt ır"4 54, ve Ibnu'l-Arabi'
nin yaptığı da bundan ibarettir. K ıyamet Gününde gerçek şefaat yoktur.
450 islâmın âhiret görü şünü İ bnu'l-Ar a brnin tevili Ismaili ve Karmatilerinki ile dikkate
değer bir benzerlik ta şır.
451. Bak., Futültat, III, ss. 568-570.
452. Ayn ı eser, III, s. 570.
453. Ayn ı eser, III, s. 554.
454. Ayn ı eser, I, s. 412,1.4 vd..
145