Yachakukkunapa Shimiyuk Kamu - Ministerio de Educación

yupAyCHAnA
mashna yura, mashna imata pash rikuy.
Shukmantapatsakkamayachashkatayuparkani.
yupaychana [yupayčana] v. agradecer;
honrar. Shuk runa imata pash karakpi, sumak
shimiwan rantipay.
Ñukata yanapashkamanta achkatami kantakayupaychani.
yupi [yupi] s. rastro,huella,pisada. Ima purishkata
riksinkapak tarinkakama rikuy.
Tutapi shuk llamata hillu allku mikushka,
chaytayupitarurakunchik.
Sin. chaki kati, sarushka.
yura [yura, yula, ruya] s. árbol,mata,planta,
vegetal. Pankakunata charik kirukuna.
Kishwarllulluyuratatarpurkani.
yurak [yurax, yurag, yurug] adj. blanco. Ñuñushi
na rikurik tullpu.
Kaynakayurak millmataruturkani.
yurak shunku [yurak šunku] s. pulmón.
Kawsakkunaman samayta chaskik.
Yurak shunkupi chiri ama yaykuchunka
washataallitapachakillpanchik.
Sin. paruk, surkan.
yurimawas [yurimawas, yurimas] s. amz.
plátano maqueño. Raku, mana yapa suni,
hatun uma tukuk uki tullpuyuk palanta.
Kayaka yurimawas palantatatarpunakanchik.
yutsu [yutsu] s. amz. árboldecortezamedicinal.
Shuk ñañu pankayuk su makta sisak,
yaku manñapi wiñak raku yura, karaka hampimi
kan.
Yutsupa karawanmihampirkani.
yutu [yutu] s. perdiz. Uchpa millma yuk, allpata
purik, waylla lulunta wachak, yunyun
yunyun nishpa chishikunapi kaparik hatun
pishku.
Yutu lulunwayllakashkatariksimuni.
Sin. tukilu.
yuturi [yuturi, yutsuri] s. amz. hormiga
conga. Hatun, yana, paypa sikipi tuksina sinchi
kashata charik, miyutapash charik
añanku.
Mishki mikunapi yapatami yuturi wiwaka
huntashka.
yuyak [yuyax, yuyak, yuyik] adj. adultopensante.Imatapash
tari pashka kipa, yuyarishka
kipa rimak, ru ku runa.
Yuyak runakamanawawashinaimatapash
ninachu.
Sin. Yuyayyuk, shunkuyuk.
yuyarina [yuyarina, yarina] v. acordarse,recordar.
Kunkashkakunata yuyaywan maskashpa
kawsachina.
Ñukapawarmitakakarumantayuyarini.
2. estarpensativo. lma kunapipash yuyashpa
tiyay.
Imashina shamuk wata llamkanata yuya -
rirkanchik.
yuyay [yuyay] s. pensamiento,idea,memoria.
Umawan allita yuyarishpa imatapash
rimay.
Wakinpimusparishpakayuyaytapashchinkachirinllami.
yuyana [yuyana] v. pensar. Ama pantan -
kapak umawan taripashpa rurana.
Kanallikashkamantaachkatayuyanki.
3. suponer. Yu yarishpalla imatapash niy,
rimay, rurana.
Paycharichaypipakashkatantatakamikurka,
yuyani.
yuyaychinkana [yuyayčiŋgana] v. perder
el conocimiento. Uma takarishpa wañushkashina
sakirina.
Mashikaumatakarishpa yuyaychinkan.
Sin. Umamuyuna.
yuyayyuk [yuyayyux, yuyayux] s. amz.
pensante. Imatapash tari pashka kipa, yuyarishka
kipa rimak runa.
Yuyayyukkamanawawashinaimatapashrimanachu.
Sin. Yuyak, shunkuyuk.
yuyu [yuyu] s. s. verduras,yerbascomestibles;hortalizas.
Mikuna kiwa.
Ukayuyutakuymankarankapakapakllami
rini.
2. cogollocomestibledelaspalmeras. Chunta
kunapi, kiwakunapi llukshik mikuna llullu
panka.
Chuntayuyutapitishpamikunatarurashun.
Sin. 1 kiwa.
yuyuna [yuyuna] v. amz. descogollarpalmeras.
Chuntamanta, taraputumanta, ku -
nampumanta, shiwamanta, chillimanta
yuyu ta mikunkapak surkuy.
Tukuychuntatamiyuyunkichik.
160