27.01.2015 Views

Yachakukkunapa Shimiyuk Kamu - Ministerio de Educación

Yachakukkunapa Shimiyuk Kamu - Ministerio de Educación

Yachakukkunapa Shimiyuk Kamu - Ministerio de Educación

SHOW MORE
SHOW LESS
  • No tags were found...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

hampi [xambi, xaŋbi, ambi, aŋbi] s. remedio,medicina.<br />

Alliyachik, sinchiyachik, tukuy<br />

unkuykunata wañuchik kiwakuna, aychata<br />

sin chiyachik muyukuna.<br />

Kanka¿imahampikunataupyashpatakalliyarkanki<br />

2. veneno. Imaku natapash wañuchik.<br />

Hilluallkumanhampitarantimupanki.<br />

hampirina [xambirina, aŋbirina, aŋbirina] v.<br />

sanarse,curarse.Ima unkuymantapash alliyay.<br />

Churikañamimuruunkuymantahampirirka.<br />

Sin. Alliyana.<br />

hampiwasi [xampiwasi, xaŋbiwasi] s. hospital,centro<strong>de</strong>salud.<br />

Unkushkakunata alliyachik<br />

wasi.<br />

Wawakauhuunkuywanninantamiruparikun,<br />

hampiwasimanapanki.<br />

hampina [xambina, xaŋbina, ambina, aŋbina]<br />

v.curar. Hampita kushpa unkushkakunata<br />

alliyachiy.<br />

Manarakanchakakpihampichirkani.<br />

2. envenenar. Wañuna yakuta, hampita upyachun<br />

mikuchiy.<br />

Ñukapaallkuwatamillishpahampirka.<br />

hamun [xamun, gamuŋ, čamun] adj. tu. casi<br />

<strong>de</strong>sabridoAshalla kachiyuk mikuna, ashalla<br />

mishkiyuk mikuna.<br />

Kaychawarmishkikahamunmikashka.<br />

hamutana [xamutana] v. compren<strong>de</strong>r,pensar,razonar,discernir,meditar,reflexionar,<br />

enten<strong>de</strong>r. Imatapash achiklla yuyaywan hapina.<br />

Killkashkatakahumutakuniñami.<br />

2.s.comprensión, inteligencia, razón. Achiklla<br />

yuyaymi kan.<br />

Kawsaypika alli hamutaykunatami charinchik.<br />

Sin. yuyana.<br />

hanak [xanax, anax, xana, xanan, ana] adv.<br />

arriba, encima,alto,partesuperior,elevado.<br />

Mana uray, wichayman rikuypak.<br />

Juanchuyayakahanakpiyapunkapakrikun.<br />

hanak pata [xanax pata, xana pata] adv s.<br />

partealta<strong>de</strong>lapared,<strong>de</strong>lacuesta,peña,<br />

casa.<br />

Mana uray kuskapi kak.<br />

Chay hanak pataman sikashpa wakrata<br />

HAtuku mAmA<br />

rikuy.<br />

hankana [xaŋkana, aŋgana, xaŋgana] v.<br />

cojear. Chaki unkushka kakpi wishtu wishtu<br />

puriy.<br />

¿Yuramantaurmashpachukankakunki<br />

hapina [xapina, apina] s. trampa,agarra<strong>de</strong>ra,asa.<br />

Imatapash charinkapak rurana.<br />

Pishkukahapinapiurmarka.<br />

hapina [xapina, apina] v. coger, apresar,<br />

asir Imatapash makiwan chariy.<br />

¿Yayapaushutatachuhapirkanki<br />

2. enten<strong>de</strong>r. Ima nishkakunata umapi yaykuchina.<br />

Kanka¿yachachikwillashkatakahapirkankichu<br />

hapiyu [xapiyu, apiyu, xawiyu, awiyu] s.<br />

amz. caimito.Ñañu pankayuk, yura wikiyuk<br />

mishki muyuta aparik yura.<br />

Wawakunakahapiyutami mikunakun.<br />

harka [xarka, arka] s. obstáculo,barrera.<br />

Ama llukshichun, ama yaykuchun churashka.<br />

Paykunamipunkupiharkatachurarka.<br />

2. barrasdivisoriasverticales. Ama yallichun<br />

shayachishka kaspikuna.<br />

Wakraamayallichunpalltapalltakaspiharkatachurarkani.<br />

harkashka [xarkaška] s. amz. corral. Wiwakuna<br />

ama llukshichun kas piwan pirkatashina<br />

rurashka.<br />

Atallpatahar kashka ukupikacharikriy.<br />

Sin. Kincha.<br />

harkana [xarkana, arkana] v. atajar,obstaculizar,<strong>de</strong>tener,estorbar.<br />

Rurakukta sakichiy.<br />

Amalarkayakutallirichunnishpaharkarkanchik.<br />

harnina [xarnina] v. roncar. Puñukukpi<br />

samay sinkamanta shimimantapash harkarikshina<br />

uyarishpa llukshina.<br />

Manchachinkapakpukllashpalla harnirka.<br />

hatarina [xatarina, atarina] v. levantarse, alzarse,<br />

pararse, ponerse <strong>de</strong> pie. Tiyakushpa,<br />

sirikushpa shayarina.<br />

Unkushkawarmikañamihatarirka.<br />

hatuku mama [xatuku mama] s. im.<br />

abuela. Yaya mamakunapa mama.<br />

Chayraksinchihatuku mamatacharini.<br />

Sin.hatunmama.<br />

65

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!