Yachakukkunapa Shimiyuk Kamu - Ministerio de Educación
Yachakukkunapa Shimiyuk Kamu - Ministerio de Educación
Yachakukkunapa Shimiyuk Kamu - Ministerio de Educación
- No tags were found...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
hampi [xambi, xaŋbi, ambi, aŋbi] s. remedio,medicina.<br />
Alliyachik, sinchiyachik, tukuy<br />
unkuykunata wañuchik kiwakuna, aychata<br />
sin chiyachik muyukuna.<br />
Kanka¿imahampikunataupyashpatakalliyarkanki<br />
2. veneno. Imaku natapash wañuchik.<br />
Hilluallkumanhampitarantimupanki.<br />
hampirina [xambirina, aŋbirina, aŋbirina] v.<br />
sanarse,curarse.Ima unkuymantapash alliyay.<br />
Churikañamimuruunkuymantahampirirka.<br />
Sin. Alliyana.<br />
hampiwasi [xampiwasi, xaŋbiwasi] s. hospital,centro<strong>de</strong>salud.<br />
Unkushkakunata alliyachik<br />
wasi.<br />
Wawakauhuunkuywanninantamiruparikun,<br />
hampiwasimanapanki.<br />
hampina [xambina, xaŋbina, ambina, aŋbina]<br />
v.curar. Hampita kushpa unkushkakunata<br />
alliyachiy.<br />
Manarakanchakakpihampichirkani.<br />
2. envenenar. Wañuna yakuta, hampita upyachun<br />
mikuchiy.<br />
Ñukapaallkuwatamillishpahampirka.<br />
hamun [xamun, gamuŋ, čamun] adj. tu. casi<br />
<strong>de</strong>sabridoAshalla kachiyuk mikuna, ashalla<br />
mishkiyuk mikuna.<br />
Kaychawarmishkikahamunmikashka.<br />
hamutana [xamutana] v. compren<strong>de</strong>r,pensar,razonar,discernir,meditar,reflexionar,<br />
enten<strong>de</strong>r. Imatapash achiklla yuyaywan hapina.<br />
Killkashkatakahumutakuniñami.<br />
2.s.comprensión, inteligencia, razón. Achiklla<br />
yuyaymi kan.<br />
Kawsaypika alli hamutaykunatami charinchik.<br />
Sin. yuyana.<br />
hanak [xanax, anax, xana, xanan, ana] adv.<br />
arriba, encima,alto,partesuperior,elevado.<br />
Mana uray, wichayman rikuypak.<br />
Juanchuyayakahanakpiyapunkapakrikun.<br />
hanak pata [xanax pata, xana pata] adv s.<br />
partealta<strong>de</strong>lapared,<strong>de</strong>lacuesta,peña,<br />
casa.<br />
Mana uray kuskapi kak.<br />
Chay hanak pataman sikashpa wakrata<br />
HAtuku mAmA<br />
rikuy.<br />
hankana [xaŋkana, aŋgana, xaŋgana] v.<br />
cojear. Chaki unkushka kakpi wishtu wishtu<br />
puriy.<br />
¿Yuramantaurmashpachukankakunki<br />
hapina [xapina, apina] s. trampa,agarra<strong>de</strong>ra,asa.<br />
Imatapash charinkapak rurana.<br />
Pishkukahapinapiurmarka.<br />
hapina [xapina, apina] v. coger, apresar,<br />
asir Imatapash makiwan chariy.<br />
¿Yayapaushutatachuhapirkanki<br />
2. enten<strong>de</strong>r. Ima nishkakunata umapi yaykuchina.<br />
Kanka¿yachachikwillashkatakahapirkankichu<br />
hapiyu [xapiyu, apiyu, xawiyu, awiyu] s.<br />
amz. caimito.Ñañu pankayuk, yura wikiyuk<br />
mishki muyuta aparik yura.<br />
Wawakunakahapiyutami mikunakun.<br />
harka [xarka, arka] s. obstáculo,barrera.<br />
Ama llukshichun, ama yaykuchun churashka.<br />
Paykunamipunkupiharkatachurarka.<br />
2. barrasdivisoriasverticales. Ama yallichun<br />
shayachishka kaspikuna.<br />
Wakraamayallichunpalltapalltakaspiharkatachurarkani.<br />
harkashka [xarkaška] s. amz. corral. Wiwakuna<br />
ama llukshichun kas piwan pirkatashina<br />
rurashka.<br />
Atallpatahar kashka ukupikacharikriy.<br />
Sin. Kincha.<br />
harkana [xarkana, arkana] v. atajar,obstaculizar,<strong>de</strong>tener,estorbar.<br />
Rurakukta sakichiy.<br />
Amalarkayakutallirichunnishpaharkarkanchik.<br />
harnina [xarnina] v. roncar. Puñukukpi<br />
samay sinkamanta shimimantapash harkarikshina<br />
uyarishpa llukshina.<br />
Manchachinkapakpukllashpalla harnirka.<br />
hatarina [xatarina, atarina] v. levantarse, alzarse,<br />
pararse, ponerse <strong>de</strong> pie. Tiyakushpa,<br />
sirikushpa shayarina.<br />
Unkushkawarmikañamihatarirka.<br />
hatuku mama [xatuku mama] s. im.<br />
abuela. Yaya mamakunapa mama.<br />
Chayraksinchihatuku mamatacharini.<br />
Sin.hatunmama.<br />
65