4.4.2.4. Watuykachakuy.Averiguación.El aprendizaje por averiguación se caracteriza por ser más intencional, es <strong>de</strong>cir, esuna estrategia <strong>de</strong> aprendizaje que mueve a las personas a averiguar lo que quierenapren<strong>de</strong>r y hacer: “...imillasta qatiykachani ah, imilla, sipasas awan, chay kikintañuqapis telani á” (...), ’yo seguía a las jóvenes que tejían, así como ellas hacían yotambién hacía’ (DJA. E. CN1, LB). En este tipo <strong>de</strong> aprendizaje resulta fundamental lapresencia <strong>de</strong> los vecinos, quienes se convierten en los referentes protagónicos:...vecinosta rikuni, entonces, cuando rikuytawan imaynamantaruwakun, hayk’amanta ruwakun, entonces niptiy respuesta quwan ari(...), Chaytaqa chaytaq vecinus yacharqani, chaymanta ñuqaqayachakarqani, qhawarqani, entonces kikinta ruwani, astawan kunanpracticaniña í....He observado a los vecinos, entonces, cuando he observado, cómose hace, <strong>de</strong> cuánto se hace, así cuando les dije me dieron larespuesta (...), eso he aprendido <strong>de</strong> los vecinos. He mirado entonceslo mismo hacía, ahora ya he practicado (DMG. E. CN1, LA. 10 0200).En estos casos las terceras personas apoyan y fortalecen los aprendizajes. En el caso<strong>de</strong> DMB para seguir aprendiendo recurrió a los vecinos, no porque su padre no sabíahacer el ch’ullu, sino porque necesitaba actualizarse en las técnicas <strong>de</strong>l ch’ullu. Elch’ullu que hacía su padre no era como lo que estaban haciendo los jóvenes en lacomunidad. El ch’ullu que estaban haciendo los jóvenes tenían pallay, diseño. En estesentido lo que hizo DMG es apren<strong>de</strong>r las nuevas técnicas para estar acor<strong>de</strong> con lasinnovaciones. Es <strong>de</strong>cir, potencializó su aprendizaje <strong>de</strong>l tejido, se actualizó acudiendo alos vecinos, observando, averiguando y poniéndolo en práctica.La estrategia <strong>de</strong>l aprendizaje por averiguación no es una estrategia aislada, más biense complementa con las otras. Finalmente el aprendizaje es resultado <strong>de</strong> unapermanente averiguación, acción. Las personas don<strong>de</strong> estén, en las fiestas, y lasferias siempre caminan con sus ojos y corazón predispuestos a apren<strong>de</strong>r.Aquí hacemos un corte, por cuestiones estratégicas, para aclarar lo siguiente: losaspectos tratados anteriormente, es <strong>de</strong>cir, las formas <strong>de</strong> aprendizaje se caracterizanpor ser procesos más autónomos. En cambio las que vamos a abordar a continuaciónhacen hincapié en la importancia <strong>de</strong> un cierto tipo <strong>de</strong> apoyo, ya sea personas y/oinstrumentos para facilitar el acceso al conocimiento <strong>de</strong>l tejido.129
4.4.2.5. Aysaqhatay .Hacerse guiar.Este tipo <strong>de</strong> aprendizaje, en la cultura local estudiada se llama Aysaqhatay, quetraducido al castellano más o menos querría <strong>de</strong>cir ‘hacerse guiar’, o sea, aprendizajeguiado. Esta estrategia es parecido a lo que Rogoff (1993) llama ‘la participaciónguiada’. Se caracteriza porque en el proceso intervienen personas expertas queorientan al “aprendiz”. Entre los Kharacha y Aymaya, esta estrategia, es tal vez, laúnica que tiene algo tiene <strong>de</strong> enseñanza. Sin embargo, este tipo <strong>de</strong> aprendizaje no esgeneralizado:Ñuqaqam mana yacharqanichu, entonces ñuqata yachachiwarqaawayta, kay hina telana nispa, pichus yachaq ñuqatapisaysaqhatawan, arí, kayhina uqarina, kay hina ima saltatachusmunanki chayqa kay hina, saltaqa iskay kulurmantaqa yuraqwant’inkisqata telanchikqa í, tukuy kulurwan mayqinchá hap’isqahap’isqata churanchikqa í...Yo no sabía, entonces a mí me ha enseñado a tejer, así se teladiciendo, el que sabía a mí también me ha ‘jalado’, guiado, sí, así vasa levantar, así, la ‘salta’ que quieres eso es así, la salta es <strong>de</strong> doscolores combinada con blanco se tela, con todos los colores, con unoy otro combinando se pone... (DLV. E. CN4, LA. 26 07 00)El aysaqhatay, es una forma <strong>de</strong> acce<strong>de</strong>r al conocimiento con una ayuda y cooperación<strong>de</strong> las personas, quienes tienen la obligación moral <strong>de</strong> orientar a las personas en elproceso <strong>de</strong> aprendizaje. En este sentido, la orientación <strong>de</strong> una persona <strong>de</strong> algunaforma es necesaria porque facilita el aprendizaje.Sin embargo, a veces, suce<strong>de</strong> que la orientación que uno recibe no es suficiente;porque hay conocimientos que no son fáciles <strong>de</strong> apren<strong>de</strong>r. En ese sentido, en elaprendizaje <strong>de</strong>l tejido ocurre algo fundamental entre los Kharacha y Aymaya. Cuandouna persona no pue<strong>de</strong> procesar los diseños en forma autónoma, e incluso conorientación <strong>de</strong> otra persona, se crean mecanismos para hacer posible que la personapueda apren<strong>de</strong>r. Una <strong>de</strong> esas formas es a través <strong>de</strong> un instrumento que se llamasakara o pallara. Veamos en qué consiste este tercer elemento o estrategia <strong>de</strong>laprendizaje colaborativo.130
- Page 1 and 2:
UNIVERSIDAD MAYOR DE SAN SIMÓNFACU
- Page 3 and 4:
Pachi nini 1 , yupaychani 2 .Pikuna
- Page 6 and 7:
3.4.2. Cultura.....................
- Page 8 and 9:
CAPÍTULO I1: Introducción.La inve
- Page 10 and 11:
gestión pedagógica de los tejidos
- Page 12 and 13:
Siendo los antecedentes de carácte
- Page 14 and 15:
prácticas locales son muy pocas, q
- Page 16 and 17:
Algunas fechas que antaño eran de
- Page 18 and 19:
Primer trabajo de campo.El tipo de
- Page 20 and 21:
especta a la normatividad legislati
- Page 22 and 23:
2.4. Objetivos2.4.1. Objetivo gener
- Page 24 and 25:
EIB 8 . El proceso más adecuado po
- Page 26 and 27:
Primera semana:Fase previa:Re-coord
- Page 28 and 29:
conversaciones de orden mucho más
- Page 30 and 31:
el observador llega a ocupar físic
- Page 32 and 33:
En cuanto a los procesos metodológ
- Page 34 and 35:
Familia Persona Edad Lenguas Religi
- Page 36 and 37:
ejemplo, el tipo de actividades, ro
- Page 38 and 39:
coca, él inmediatamente me rechaz
- Page 40 and 41:
que mejor sería no importunar a la
- Page 42 and 43:
CAPÍTULO III3. FUNDAMENTACIÓN TE
- Page 44 and 45:
3.2. Pedagogías 12 indígenas.Al d
- Page 46 and 47:
En los trabajos de campo realizados
- Page 48 and 49:
aprendizaje deviene en un atributo
- Page 50 and 51:
Las madres no hablan mucho con sus
- Page 52 and 53:
manera esto quiere decir que la obs
- Page 54 and 55:
3.3.2. El tejido manifestación de
- Page 56 and 57:
sincrónicamente de la tradición t
- Page 61:
político influyen en la decisión
- Page 64 and 65:
los procesos de producción de cono
- Page 66 and 67:
aprovechan mutuamente los conocimie
- Page 68 and 69:
más posibilidades de encontrar tra
- Page 70 and 71:
¿Quién se quiere ser?Se sabe que
- Page 72 and 73:
y eso, dentro de la comunidad. DDJC
- Page 74 and 75:
...solo que no les hice terminar, n
- Page 76 and 77:
Algunos autores como Zárate, han e
- Page 78 and 79:
nos pueden dar una muestra de ello.
- Page 80 and 81:
interacción directa entre una pers
- Page 82 and 83:
con facilidad el tejido estando pre
- Page 84 and 85:
Según cuentan las personas, la fin
- Page 86 and 87: PasanakuLa socialización y el apre
- Page 88 and 89: Sí, hoy es día de guarda, día de
- Page 90 and 91: personas suplicadas gozaban de aten
- Page 92 and 93: para las fiestas las jóvenes tejen
- Page 94 and 95: de los nuevos diseños y conocimien
- Page 96 and 97: En el tercer caso, las personas ret
- Page 98 and 99: su propia cuenta para después reci
- Page 100 and 101: Consagración, prestigio y valoraci
- Page 102 and 103: o cual manera. Según DMV la person
- Page 104 and 105: Sunqu, corazón.Debemos recordar qu
- Page 106 and 107: El proceso pasa por la cabeza y el
- Page 108 and 109: el chunpi, la ch’uspa aunque sea
- Page 110 and 111: convivencia, en la primera parte, y
- Page 112 and 113: industrial. En este sentido, el apr
- Page 114 and 115: carácter cognitivo-estratégico y
- Page 116 and 117: ...ñuqaqa awani faltawan ima napaq
- Page 118 and 119: poncho, por ejemplo, en cuanto a la
- Page 120 and 121: hinata kunan saqirani q’ayaqa yas
- Page 122 and 123: Yo, mi mamá directamente teló un
- Page 124 and 125: centrarse o equilibrarse en espacio
- Page 126 and 127: medidas y clavar las estacas. Y 3,
- Page 128 and 129: dijo que el Aymaya kisay se caracte
- Page 130 and 131: personas con sus manos, depende ind
- Page 132 and 133: mamaypis yachachiwanchu, ni pipis
- Page 134 and 135: No es casual que los niños desde m
- Page 138 and 139: 4.4.2.6. Pallara. Camino del aprend
- Page 140 and 141: En el caso de DJA son dos caminos,
- Page 142 and 143: CAPÍTULO VCONCLUSIONES Y SUGERENCI
- Page 144 and 145: El aprendizaje del tejido, en el ti
- Page 146 and 147: gestión, planificación y negociac
- Page 148 and 149: aprendizaje de los niños. Es decir
- Page 150 and 151: Aprendizaje en espacios abiertos. A
- Page 152 and 153: indígenas?Esperamos que esta tesis
- Page 154 and 155: Kimsa t’aqa:Yachayniyuqkunap, ham
- Page 156 and 157: Kimsa: Ayllu ukhupi yachay.Ayllu uk
- Page 158 and 159: Tawa:Hinallataqmi riqsinanku, yacha
- Page 160 and 161: Cooperación Técnica Suiza / COTES
- Page 162 and 163: Paradise, Ruth.1994. “El conocimi
- Page 164 and 165: Zárate, G, Wari.1997. Aimara Kuru:
- Page 166 and 167: Anexo N1.Contexto del Ayllu Kharach
- Page 168 and 169: Anexo N3.Instrumentos.(1) Ficha de
- Page 170 and 171: v S/E.(3) Ficha “Descripción de
- Page 172 and 173: Anexo N4.Allwiy. Ingeniería del te
- Page 174 and 175: Comprobada y asegurada las medidas
- Page 176 and 177: mismo camino por donde llegó. El p
- Page 178 and 179: Se dice salta de 30 porque es una c
- Page 180 and 181: Illawa k’aspi. Es un palito delga
- Page 182 and 183: FOTO N1 PHUCHKAYFOTO N2 K’ANTIY
- Page 184 and 185: FOTO N4 AWANA PAMPAFOTO N5 AWA WAQA
- Page 186 and 187:
FOTO N10 ALLWIY/ TILAY (Q), TILT’
- Page 188 and 189:
FOTO N15CHHAPUYFOTO N37 URAQACHIY (
- Page 190 and 191:
FOTO N30HIKSUYFOTO N31 CH’UKURQAT
- Page 192 and 193:
FOTO N24 PALLARA (Q) / SAKARA (A)
- Page 194 and 195:
FOTO N26 CHUNPI AWAYFOTO N55 SAT’
- Page 196 and 197:
FOTO N40 WAWA SAPAN YACHAGANFOTO 52
- Page 198 and 199:
Anexo 7Transcripción de una entrev
- Page 200 and 201:
I.Chay modakuna rikhurimun chay ima
- Page 202 and 203:
E.Ah, ah imapaq chay awanapis, puch